Wpływ dobrostanu krów na wydajność i skład mleka

W przypadku zdiagnozowania choroby zakaźnej chore zwierzęta należy bezwzględnie odizolować od zdrowych. Najbardziej zakaźne patogeny uwalniane są z organizmu nosiciela poprzez wydzieliny i wydaliny oraz bezpośrednio przez kontakt zwierząt chorych i zdrowych, np. podczas korzystania ze wspólnego stołu paszowego czy poidła.

Zwierzęta codziennie należy obserwować. Wczesne zdiagnozowanie choroby zwiększa szansę wyleczenia zwierzęcia i ogranicza koszty. Należy zwrócić uwagę na zachowanie krów, ich wygląd zewnętrzny, pobranie paszy oraz ilość udojonego mleka. Zdrowe zwierzęta mają połyskującą sierść, właściwą, zgodną ze stanem fizjologicznym kondycję, sprawnie się przemieszczają, a wszystkie ich wskaźniki fizjologiczne (temperatura ciała, tętno, liczba oddechów) są w normie.

Warto również rozważyć szczepienia ochronne zwierząt.

Można stosować szczepienia w przypadku BVD (wirusowa biegunka bydła i choroba błon śluzowych), IBR (zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła), biegunek wywołanych przez E. coli, rotawirusy i koronawirusy, BRSV (syncytialny wirus układu oddechowego bydła), parainfluenzy, pasterelozy, grzybicy, mastitis i Clostridium.

Pamiętać należy, że choroby częściej występują u krów przebywających w niewłaściwych warunkach środowiskowych. Niedocenianą przyczyną pogorszenia stanu zdrowia jest stres.

Wolność od strachu w relacji z człowiekiem

Zachowanie krów wobec ludzi świadczy o ich lęku przed człowiekiem i jest wynikiem ich traktowania przez obsługę. Świadczy o jakości i intensywności opieki, a także o relacjach między hodowcą a jego stadem. Można je ocenić na podstawie odległości, na jaką może podejść obserwator do zwierzęcia, zanim się ono odsunie. W przypadku zwierząt odczuwających stres lub ból odległość ta może być znaczna.

Stres jest złożoną reakcją organizmu na działanie danego czynnika stresogennego. Podczas silnego pobudzenia następuje uwalnianie dużych ilości adrenaliny. Związek ten powoduje zwiększenie ilości glukozy i kwasów tłuszczowych we krwi, powoduje też przyspieszenie akcji serca, zwężenie naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia tętniczego we krwi. Oddechy stają się częstsze i głębsze, a obniżeniu ulega intensywność perystaltyki przewodu pokarmowego i macicy (problemy z porodem i wydaleniem łożyska) oraz wydzielanie soków trawiennych i moczu. Wzrasta krzepliwość krwi oraz poziom wielu ważnych hormonów. Przy długotrwałym stresie obniża się odporność organizmu i wzrasta podatność na choroby.

Stres wywołują sytuacje nietypowe lub niezrozumiałe dla zwierząt. Często zdarza się, że gdy w poczekalni do hali udojowej stoi kilkadziesiąt krów, pogania się tę ostatnią. Pierwsza dalej stoi, natomiast ostatnie tłoczą się i denerwują, nie mogąc się przesunąć. Skutkiem jest stres, zwężenie naczyń krwionośnych, doprowadzających m.in. oksytocynę do wymienia, a w konsekwencji niewydojenie całego mleka z wymienia i wzrost zachorowań na mastitis.

Osoby pracujące na co dzień ze zwierzętami powinny znać ich behawior i przewidywać ich zachowanie. Powinny zachowywać się łagodnie, ale zdecydowanie i stanowczo. Zwierzęta doskonale wyczuwają nastroje ludzi i się do nich adaptują: w obecności osób nerwowych stają się nerwowe i niepewne, w obecności osób spokojnych są spokojne i ufne. Często osoby, które obawiają się zwierząt, zachowują się wobec nich agresywnie.

Stres jest nie tylko wynikiem relacji zwierząt z człowiekiem, ale wywołują go inne zwierzęta czy warunki środowiskowe.

Powodem stresu może być wysoka temperatura. W skrajnych przypadkach, kiedy przekroczona zostanie wydolność termoregulacji organizmu, może dochodzić do odwodnienia, zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego spowodowanych obrzękiem mózgu, niewydolności krążenia, a nawet do śmierci.

Dla europejskich ras bydła górna granica to 260C. Powyżej tej granicy może wystąpić stres, zwłaszcza przy wysokiej wilgotności powietrza i braku jego ruchu. Krowy zaczynają ograniczać produkcję ciepła i więcej go wydalać. Zmniejszają pobranie paszy, przeżuwanie i przemianę materii oraz aktywność ruchową. Pobierają więcej wody (szczególnie gdy jest zimna), wydzielają więcej śliny, przyśpieszają oddychanie i kierują więcej krwi do naczyń obwodowych. Wskutek zwiększonego pocenia tracą głównie sód i chlor, a przyśpieszony oddech może wywołać kwasicę oddechową.

Konsekwencją stresu cieplnego jest spadek produkcji mleka i zmniejszenie zawartości w nim tłuszczu. Może dochodzić do spadku masy ciała, nadmiernego obniżenia kondycji i ketozy. Nasila się występowanie cichej rui, opóźnia wystąpienie pierwszej rui po porodzie, zwiększa się obumieranie zarodków, wrasta liczba problemów przy porodzie i zatrzymania łożyska.

Przy ciężkim stresie cieplnym zwierzęta zieją z otwartą jamą ustną i wysuniętym językiem, tracą przy tym wiele śliny, co wpływa na pH treści żwacza i równowagę jonową organizmu. Oczy są zaczerwienione, spada wydalanie moczu. Temperatura ciała wzrasta do 41-42oC. Może dochodzić do poronień. Wykazano również negatywny wpływ na cielęta urodzone przez krowy, które doświadczyły stresu cieplnego w okresie zasuszenia.

W okresie wysokich temperatur nie należy utrzymywać krów na pastwisku w ciągu dnia, szczególnie w porach największego nasłonecznienia. Zadawanie pasz najlepiej przesunąć na godziny wieczorne, co oprócz korzyści dla krów wpływa także na mniejsze zagrzewanie paszy. Obniżeniu temperatury w budynkach sprzyja izolacja połaci dachowej, sprawna wentylacja oraz prowadzenie kanałów dolotowych w gruncie (obniża to temperaturę powietrza dolotowego latem i podnosi zimą). Spotyka się niekiedy chłodzenie połaci dachowej zimną wodą.

Stres wywołuje też nadmierna obsada zwierząt, zbyt mała długość stołu paszowego czy mała liczba poideł. W przypadku obór wiązanych błędem jest wiązanie pierwiastki obok krowy starszej, stojącej wyżej w hierarchii stada. U młodej krowy, która nie może odsunąć się od dominantki, powoduje to stres.

Stres wywołuje też niewłaściwe zagospodarowanie przestrzeni w oborze. Zbyt mała długość przegród miedzystanowiskowych w oborze uwięzionej powoduje skośne kładzenie się jednych krów i stres u innych, które nie mają miejsca do odpoczynku.
Na czynniki stresogenne są szczególnie wrażliwe krowy cielne i w okresie okołoporodowym. Skutkiem mogą być poronienia, słabsze skurcze macicy podczas porodu i przedłużona inwolucja macicy. Stres może też być przyczyną obniżenia jakości siary i pogorszenia wskaźników odchowu cieląt.

Odzwierciedleniem stresu u krów jest ich zachowanie. W przypadku wystąpienia zachowań świadczących o stresie, należy podjąć działania w celu wyeliminowania czynników stresogennych, a w przypadku braku możliwości ich usunięcia (np. długotrwałe wysokie temperatury) – radykalnego ograniczenia.