Powódź nadal zagraża Dolnemu Śląskowi i Opolszczyźnie

Pomimo postępów w realizacji Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry całe przedsięwzięcie hamowane jest przez opóźnioną budowę Zbiornika Racibórz. Do czasu zakończenia tej inwestycji oczekiwane zabezpieczenie przeciwpowodziowe doliny Odry od Raciborza do Wrocławia nie zostanie osiągnięte - twierdzi Najwyższa Izba Kontroli.

Tymczasem po odstąpieniu od umowy z dotychczasowym wykonawcą Zbiornika Racibórz termin zakończenia tego kluczowego dla projektu zadania coraz bardziej się oddala. Z powodu opóźnień Projekt staje się coraz droższy, a budżet państwa musi pokrywać rosnące koszty.

Najwyższa Izba Kontroli już po raz ósmy przeprowadziła kontrolę realizacji Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry. Wyniki dotychczasowych kontroli wykazywały w latach 2007-2014 niski poziom wykonania założonych zadań. Od początku realizacji projektu NIK wskazywała m.in. na konieczność podjęcia skutecznych działań mających na celu przyśpieszenie jego realizacji, gdyż w ocenie Izby zakończenie projektu w pierwotnym terminie, tj. do dnia 31 maja 2014 r., było zagrożone. Oceny te okazały się uzasadnione i w 2014 r. datę zamknięcia projektu przesunięto o ponad trzy lata, tj. do dnia 31 grudnia 2017 r., niemniej jednak już wówczas NIK wskazała, że termin ten również jest nierealny.

Wyniki tegorocznej kontroli pokazały, że w stosunku do 2013 r. nastąpił postęp w realizacji projektu. Do końca 2015 r. zakończono łącznie 10 z 16 zawartych kontraktów: wybudowano lub przebudowano ponad 60 km wałów przeciwpowodziowych i 14 przepustów wałowych, zmodernizowano i udrożniono kanały powodziowe oraz koryto starej Odry, przystosowano kanał miejski we Wrocławiu i stopnia Rędzin do przepuszczenia wód powodziowych oraz zmodernizowano Bulwary Odry Śródmiejskiej i przebudowano Jazu Wrocław I. Wybudowano również infrastrukturę drogową i techniczną w miejscowości Nowa Wieś w Gminie Lubomia.

Niestety w 2015 r. nie udało się rozwiązać problemów i wyeliminować nieprawidłowości przy budowie Zbiornika Racibórz - kluczowej inwestycji dla realizacji całego Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry. Spowodowało to jeszcze większe opóźnienia w pracach i doprowadziło do sytuacji, w której po blisko trzech latach realizacji przedsięwzięcia strony umowy nie potrafiły określić ani realnej daty jej zakończenia, ani faktycznych kosztów.

Ostatecznie, w październiku 2016 r., po upływie blisko 90 proc. czasu przewidzianego na realizację całej inwestycji, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach - z winy wykonawcy - odstąpił od zawartej z nim umowy, co znów oddali datę zakończenia budowy Zbiornika Racibórz. Zgodnie z jej dotychczasowymi postanowieniami budowa miała się zakończyć na początku 2017 r. Pierwotnie termin przesunięto na listopad 2018 r., a obecnie przewiduje się oddanie zbiornika w 2020 r. Na zagrożenia związane z terminową realizacją budowy Zbiornika Racibórz Izba wskazywała już w 2012 r.  

NIK zauważa, że koniecznym warunkiem bezpiecznego przeprowadzenia wód powodziowych przez Wrocławski Węzeł Wodny jest ograniczenie ich dopływu do 3100m3/s, co zgodnie z założeniami projektu ma zapewnić właśnie Zbiornik Racibórz. Tak więc do czasu zakończenia tej inwestycji oczekiwane zabezpieczenie przeciwpowodziowe nie zostanie osiągnięte. Skutkiem kolejnych opóźnień przy budowie Zbiornika Racibórz będzie konieczność ponownego przesunięcia daty zakończenia całego projektu.

Już tylko dotychczasowe opóźnienia budowy Zbiornika Racibórz spowodowały wzrost kosztów inwestycji z 505 mln euro do 772,6 mln euro. Różnica 267,6 mln euro będzie musiała zostać pokryta ze środków budżetu państwa.

NIK zauważa, że przy budowie Zbiornika Racibórz dochodziło do wielu nieprawidłowości. Regionalny Zarząd Gospodarki  Wodnej (RZGW) w Gliwicach po raz kolejny dopuścił do prowadzenia przez wykonawcę, z naruszeniem warunków kontraktu, części robót budowlanych bez zatwierdzonych projektów wykonawczych oraz programów zapewnienia jakości. Podważyło to rzetelność działania systemu zarządzania przyjętego w projekcie oraz mogło mieć negatywny wpływ na trwałość i bezpieczeństwo użytkowania obiektu.

Również z naruszeniem warunków kontraktu w nasyp Zapory Lewobrzeżnej i Zapory Prawobrzeżnej wykonawca wbudował materiał alternatywny, tj. kruszywo hydrotechniczne z łupka powęglowego Gwarex (czarny łupek), niespełniający wymagań określonych w projekcie budowlanym, wykonawczym i szczegółowym programie zapewnienia jakości, co w przypadku napływu fali powodziowej mogło doprowadzić do katastrofy zagrażającej życiu mieszkańców Raciborza i okolic.

Wykonawca podejmował także działania mające na celu wprowadzenie technologii wzmocnienia podłoża, która była niezgodna z warunkami zawartego kontraktu oraz stanowiskiem Międzynarodowego Panelu Ekspertów, w sytuacji, gdy konieczność konsolidacji podłoża jest niezbędna z uwagi na rodzaj i bezpieczeństwo budowli. Ostatecznie Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach odstąpił z winy wykonawcy od umowy z nim zawartej.

Skutkiem opóźnień w realizacji budowy Zbiornika Racibórz jest również niskie zaawansowanie finansowe. Na koniec 2015 r. osiągnęło ono poziom 470,7 mln zł, czyli ponad 47 proc. planowanych kosztów zadania (987,9 mln zł).

W przypadku Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego do końca 2014 r. udało się zakończyć realizację wszystkich czterech kontraktów zawartych przez Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (DZMiUW) na przebudowę obiektów ochrony przeciwpowodziowej i uzyskać pozwolenia na użytkowanie dla wszystkich 19 obiektów.

Rok 2015 r. był kluczowy dla realizacji zasadniczych robót budowlanych kolejnych czterech kontraktów Modernizacji nadzorowanych przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, dotyczących modernizacji murów oporowych, kanałów i budowli hydrotechnicznych. Dwa zadania zakończono w terminach wynikających z kontraktów, niemniej jednak uwzględniających poprawki, które m.in. wydłużyły czas realizacji tych inwestycji w stosunku do pierwotnie planowanych terminów o odpowiednio 259 dni oraz 380 dni.

Natomiast modernizacji Bulwarów Odry Środkowej oraz pogłębiania i poszerzania kanałów Wrocławskiego Węzła Wodnego nie ukończono w terminach i tak już przedłużonych. Pierwszy opóźnił się o dodatkowe 70 dni, a drugi na koniec 2015 r. jeszcze był w trakcie realizacji.

Opóźnienia w realizacji robót budowlanych wystąpiły także w przypadku dwóch kolejnych kontraktów podpisanych przez Dolnośląski Zarząd Melioracji na przebudowę kanału przeciwpowodziowego w dolinie Widawy. Kontrakty te zostały zawarte z jedenastomiesięcznym opóźnieniem, a w trakcie ich realizacji wystąpiły kolejne opóźnienia sięgające nawet sześciu miesięcy.

Główną przyczyną opóźnień były m.in. błędne założenia przyjęte na etapie prac projektowych, przedłużające się procedury administracyjne i opóźnienia w pozyskaniu nieruchomości dla tych inwestycji, a także opóźnienia w przygotowaniu dokumentacji przetargowej. Według stanu na koniec 2015 r. zaawansowanie tych dwóch kontraktów kształtowało się na poziomie od 21proc. do 34 proc.

Istotnym problemem w zapewnieniu płynności finansowania zadań Projektu było powstanie w 2015 r. luki finansowej w wysokości 41,5 mln zł. Przyczyną były nieskuteczne działania przedstawicieli Komitetu Sterującego Projektu w celu zmiany źródła finansowania budowy Zbiornika Racibórz. Spowodowało to opóźnienia w regulowaniu zobowiązań i konieczność zapłaty jednemu z wykonawców ponad 101 tys. zł odsetek, co NIK ocenia jako działanie niegospodarne.

NIK nie wniosła uwag do sposobu wydatkowania w 2015 r. środków finansowych przeznaczonych na realizację Projektu w ogólnej kwocie 594,9 mln zł. Wszystkie zbadane wydatki poniesione zostały zgodnie z celami i zasadami jego realizacji. W okresie kwalifikowalności wydatków na realizację zadań Projektu wykorzystano także wszystkie środki z budżetu Unii Europejskiej.

W wyniku kontroli NIK sformułowała wnioski skierowane do:

ministra spraw wewnętrznych i administracji, przewodniczącego Komitetu Sterującego Projektu

• o podjęcie przez Komitet Sterujący oraz pozostałe podmioty i instytucje uczestniczące w realizacji projektu, działań mających na celu sprawne i efektywne kontynuowanie prac związanych z budową Zbiornika Racibórz, a także terminową realizację zadań widawskich.

prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

• o objęcie szczególnym nadzorem procesu wyboru przez RZGW w Gliwicach nowego wykonawcy Zbiornika Racibórz, w celu zapewnienia sprawnego przeprowadzenia postępowania przetargowego w procedurze określonej umową pożyczki.