Polska nie jest przygotowana na wypadek wojny czy kataklizmu

System rezerw strategicznych nie działa w kształcie wymaganym przepisami ustawy o rezerwach strategicznych z 2011 roku - twierdzi Najwyższa Izba Kontroli.

Kluczowy element systemu - Rządowy Program Rezerw Strategicznych, który miał określać zasady tworzenia tych rezerw - nie powstał do dnia zakończenia kontroli. Przede wszystkim z powodu braku porozumienia w kwestii finansowania.

NIK negatywnie ocenia działania ministra finansów i ministra gospodarki, którzy nie doprowadzili do uruchomienia systemu rezerw strategicznych. Zgodnie z ustawą o rezerwach strategicznych, która weszła w życie 5 lutego 2011 r., kluczowym elementem systemu miał być Rządowy Program Rezerw Strategicznych na lata 2013-2017, określający zasady tworzenia tych rezerw, w tym ich asortyment i ilość.

Program ten nie został jednak przyjęty przez Radę Ministrów, ponieważ resort finansów zakwestionował poziom finansowania rezerw z budżetu państwa w wysokości proponowanej przez ministra gospodarki.

Jednocześnie szef MF - pomimo próśb ministra gospodarki - nie określił akceptowalnego poziomu finansowania programu, co znacznie utrudniało pokrycie kosztów rezerw strategicznych.

NIK przypomina, że nowa ustawa miała usprawnić proces finansowania rezerw strategicznych. Zamiast dotychczasowych dwóch rodzajów rezerw (mobilizacyjnych i gospodarczych) utworzono jeden - rezerwy strategiczne.

Liczbę organów uprawnionych do tworzenia rezerw ograniczono do jednego - ministra gospodarki, który od tej pory był też odpowiedzialny za opracowanie Rządowego Programu Rezerw Strategicznych.

Wprowadzono też wymóg tworzenia rezerw w oparciu o ocenę ryzyka wystąpienia określonych zagrożeń, co miało pomóc w szacowaniu zapasów na wypadek sytuacji kryzysowej.

Z uwagi na brak zatwierdzonego programu, a tym samym brak ustalonego poziomu finansowania rezerw strategicznych, minister gospodarki nie mógł podejmować decyzji o tworzeniu rezerw. Decyzje w tym zakresie podejmowane były wyłącznie poza Programem. Oznacza to, że ustawa o rezerwach strategicznych nie jest w pełni realizowana od jej momentu wejścia w życie w 2011 r.

Ogromne koszty

W latach 2013-2014 koszty poniesione przez Agencję Rezerw Materiałowych na utrzymanie rezerw strategicznych trzykrotnie przekraczały wysokość przyznanych dotacji celowych.

W rezultacie wydatki związane z utrzymywaniem rezerw pokrywane były ze środków pozyskiwanych ze sprzedaży zapasów paliw lub zaciągniętych kredytów. W 2014 r. Agencja zaciągnęła kredyt w wysokości 90 mln zł, a na 2015 r. zaplanowała kredyt w wysokości 16,2 mln zł.

Zbyt niskie w stosunku do potrzeb kwoty dotacji mają związek z limitami wydatków ustalonymi przez ministra finansów, pomimo corocznie składanych przez ministra gospodarki wniosków o wyższe dotacje.

[WIDEO] Mówi Krzysztof Kwiatkowski, prezes Najwyższej Izby Kontroli

Bez porozumienia

Do czasu zakończenia kontroli szefowie resortów gospodarki i finansów nie osiągnęli porozumienia w sprawie finansowania rezerw strategicznych - podaje NIK.

Zdaniem Ministerstwa Finansów proponowana przez ministra gospodarki kwota znacznie przekraczała dotychczasowy poziom finansowania rezerw. Do czasu zakończenia kontroli nie uzgodniono też nowej kwoty (przedstawiona w lutym 2015 r.).

Jednocześnie minister finansów nie zaproponował żadnego limitu finansowania rezerw. Sporu nie udało się rozstrzygnąć także na poziomie Rady Ministrów, która jest ustawowo zobowiązana do przyjęcia programu - ustaliła kontrola.

NIK podkreśla, że zarówno Rada Ministrów, jak i Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, dokładnie wiedziały o różnicy zdań między ministrami i jej przyczynach, a mimo to nie podejmowały żadnych działań w tej sprawie. Tym samym nie wypełniono ustawowego obowiązku utworzenia nowego systemu rezerw strategicznych.

Druzgocące wnioski

NIK wskazuje, że biorąc pod uwagę wydarzenia zachodzące na arenie międzynarodowej w ostatnim czasie, jest to kwestia wymagająca podjęcia działań. Dlatego Najwyższa Izba Kontroli skierowała do ministra gospodarki wniosek o zapewnienie opracowania aktualnego programu rezerw strategicznych.

NIK zwróciła się także do Ministra Finansów o wyliczenie poziomu środków jakie mogą być przeznaczone na tworzenie rezerw strategicznych w perspektywie pięciu lat; wprowadzenie Programu - we współpracy z innymi organami administracji rządowej - do ustaw budżetowych, jako programu wieloletniego.

W związku z trwającym od ponad trzech lat sporem pomiędzy Ministrem Gospodarki a Ministrem Finansów w sprawie poziomu oraz źródeł finansowania Programu Rezerw Strategicznych, NIK wnosi o podjęcie decyzji w tym zakresie przez Radę Ministrów lub bezpośrednio przez Prezesa Rady Ministrów.

***

Rezerwy strategiczne tworzone są na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa i obronności państwa, bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego oraz wystąpienia klęski żywiołowej lub sytuacji kryzysowej, w celu wsparcia realizacji zadań w zakresie bezpieczeństwa i obrony państwa, odtworzenia infrastruktury krytycznej, złagodzenia zakłóceń w ciągłości dostaw służących funkcjonowaniu gospodarki i zaspokojeniu podstawowych potrzeb obywateli, ratowania ich życia i zdrowia, a także wypełnienia zobowiązań międzynarodowych RP.

Rezerwy strategiczne stanowią m.in. surowce, urządzenia, maszyny, konstrukcje składanych wiaduktów, mostów, produkty naftowe, rolne i rolno-spożywcze, środki spożywcze i ich składniki, wyroby medyczne, produkty lecznicze, weterynaryjne oraz substancje czynne (do wytworzenia produktu leczniczego), a także produkty biobójcze.