Jak ograniczyć ilość mykotoksyn w ziarnie pszenicy?
Istotny wpływ na poziom zawartości mykotoksyn w ziarnie ma uprawiana odmiana. Fot_Arkadiusz Artyszak
Ocenia się, że mykotoksyny corocznie powodują zniszczenie lub pogorszenie jakości około 20-25% zbóż, co przekłada się na straty w hodowli zwierząt. Koszty ekonomiczne, które ponoszą producenci na skutek zanieczyszczenia mikotoksynami ziarna zbóż, nasion roślin oleistych i pasz szacowane są na blisko miliard dolarów rocznie.
Mykotoksyny są metabolitami wtórnymi grzybów pleśniowych, należącymi przede wszystkim do rodzajów: Aspergillus, Penicillium oraz Fusarium i stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Zanieczyszczenie mykotoksynami żywności i pasz w znacznym stopniu zależy od warunków środowiska, które mogą umożliwiać i przyspieszać powstawanie oraz rozwój pleśni. Skażenie może nastąpić na każdym etapie produkcji: w czasie rozwoju roślin na polu, w czasie zbioru, przechowywania czy transportu.
Wyniki PDO pszenicy ozimej. Wybierz odpowiednią odmianę
Liczba odmian pszenicy ozimej zarejestrowanych w krajowym rejestrze z roku na rok jest coraz większa, obecnie wynosi już 130. Wybór tej najbardziej odpowiedniej do uprawy nie jest łatwy. Podpowiedzi warto szukać w wynikach PDO. ...
Winne są grzyby z rodzaju Fusarium
W warunkach klimatycznych Polski grzyby z rodzaju Fusarium należą do jednych z najgroźniejszych patogenów. Mogą one porażać rośliny pszenicy przez cały okres wegetacji i przyczyniać się do znacznych strat gospodarczych. Jedną z chorób powodowanych przez nie jest fuzarioza kłosów, powodowana najczęściej przez kompleks różnych gatunków grzybów, takich jak: F. culmorum, F graminearum, F. avenaceum, F. sporotrichoides i F. poae.
Objawy chorobowe to jasnożółte przebarwienia, obejmujące część lub cały kłos. Widać na nich różowo-łososiową grzybnię ze skupieniami zarodników konidialnych. Porażenie kłosów przez Fusarium skutkuje najczęściej obniżką plonowania wynikającą z mniejszej MTZ. Ziarniaki są pomarszczone i słabo wykształcone. W wyniku porażenia ziarniaków prawie zawsze następuje pogorszenie jakości materiału siewnego - zdolności kiełkowania oraz pogorszenie cech technologicznych ziarna i mąki.
Najistotniejszy jest jednak fakt, iż gatunki Fusarium mogą tworzyć toksyczne mykotoksyny. W przypadku, gdy wystąpi fuzarioza kłosów, najczęściej można się spodziewać skażenia ziarna toksyną DON (deoksyniwalenol), ZEA (zearalenon), T-2, HT-2 i NIV (niwalenol). Na rozwój grzybów, a w konsekwencji powstawanie mykotoksyn, wpływają warunki pogodowe, a także niektóre elementy technologii uprawy jak np.: odmiana, przedplon, uprawa roli. Stosowanie prawidłowej agrotechniki może znacząco ograniczać ich występowanie.
Jak ograniczyć skutki niedoboru wody w uprawie pszenicy ozimej?
Panująca w ostatnich latach susza mocno dokuczyła plantatorom, nie tylko zbóż, bo spowodowała znaczące straty plonów. Na pogodę nie mamy wpływu, ale są sposoby, które pozwalają złagodzić negatywne skutki braku wody. W...
Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu i rozwojowi fuzariozy kłosów są: częste opady deszczu lub rosy występujące w okresie kwitnienia pszenicy, wilgotność powietrza powyżej 85-90% oraz temperatura w granicach 18-25 oC. Jednak poszczególne gatunki Fusarium mają różne wymagania.
Porażeniu Fusarium culmorum sprzyja temperatura 20-22 oC i umiarkowana wilgotność oraz opady deszczu. Fusarium graminearum rozwija się gdy temperatura wynosi 16-25 oC, oraz panuje umiarkowana wilgotność, Fusarium avenaceum sprzyja temperatura 5-25 oC i wysoka wilgotność powietrza oraz występowanie rosy czy mgły, natomiast Fusarium poae sprzyja temperatura 20-25 oC i wysoka wilgotność powietrza. Jednak istotny jest przebieg warunków pogodowych po kwitnieniu.
Jeżeli w okresie wypełniania się ziarniaków jest sucho, a temperatura relatywnie wysoka, wówczas pomimo porażenia, do którego doszło wcześniej, rozwój fuzariozy kłosów może być ograniczony. Badania wykonane w Zakładzie Uprawy Roślin IUNG - PIB wykazały istotną zależność skażenia ziarna pszenicy mykotoksynami fuzaryjnymi od sumy opadów.
Stwierdzono, że na występowanie DON w podobnym stopniu wpływały opady maja, czerwca oraz lipca. Skażenie ziarna toksyną T-2 i HT-2 w większym stopniu zależało od sumy opadów maja i lipca niż czerwca. Ilość tworzonych mykotoksyn nie była natomiast skorelowana z temperaturą powietrza maja, czerwca i lipca.
Pszenica ozima: jaka gleba taki plon
Aby pszenica ozima wydała wysoki plon ziarna dobrej jakości potrzebuje do uprawy najlepszych gleb. Można ją zasiać na glebach słabszych, ale wówczas należy zwrócić większą uwagę na dobór odmian, a glebę utrzymywać w wysokiej...
Duża ilość opadów i stosunkowo wysoka temperatura powietrza w okresie największej wrażliwości zbóż na infekcję grzybami fuzaryjnymi, tj. od kwitnienia do dojrzałości woskowej, są czynnikami odpowiedzialnymi za wysoki poziom mykotoksyn. Dlatego ich ilość w ziarnie jest zmienna w latach, a nawet w rejonach uprawy pszenicy i nie można przewidzieć poziomu skażenia ziarna.
Kumulacja zależy od gatunku i odmiany
Innym czynnikiem mającym istotne znaczenie w kumulacji mykotoksyn jest gatunek pszenicy i odmiana. Badania IUNG - PIB wykazały wyższą koncentrację mykotoksyn w ziarnie pszenicy Triticum durum czy Triticum aestivum ssp. vulgare w porównaniu do pszenic niewymłacalnych – pszenicy orkiszowej Triticum aestivum ssp. spelta. Najprawdopodobniej plewy otulające ziarniak są barierą dla infekcji grzybów.
Istotny wpływ na poziom zawartości toksyn ma także uprawiana odmiana. W Zakładzie Uprawy Roślin Zbożowych IUNG - PIB prowadzone są od wielu lat badania nad podatnością odmian pszenicy ozimej na kumulację toksyn fuzaryjnych w ziarnie. Badania wykazały, że w latach nie sprzyjających inokulacji grzybów odmiany są bezpieczne i nie wykrywa się w nich zawartości mykotoksyn ponad określone dopuszczalne limity.
Najlepsze odmiany chlebowe pszenicy ozimej 2020
W badaniach PDO na przeciętnym poziomie agrotechniki najlepsze odmiany chlebowe pszenicy (z grupy B) wydały blisko 101 dt/ha, a na wysokim ponad 108 dt/ha. Różnica w plonowaniu lepszej i najgorszej jakościowej odmiany chlebowej na...
Warto sięgać po odporne
Biorąc pod uwagę cechy morfologiczne odmian można stwierdzić, że odmiany niższe, karłowate są bardziej podatne na infekcje grzybami z rodzaju Fusarium, przez co kumulują większe ilości mykotoksyn w zianie w porównaniu do odmian wysokich, z kolei ościste mniej.
Odmiany znajdujące się w rejestrze różnią się między sobą odpornością na fuzariozę kłosów. Bardziej odporne powinny kumulować mniejsze ilości toksyn fuzaryjnych. Do odmian o odporności wysokiej, powyżej 8 w skali 9-cio stopniowej należą: RGT Specialist (8,5), Skagen, KWS Universum (8,4), Argument, Plejada (8,3), KWS Donovan, SY Yukon, Praktik, Ostroga (8,2), SU Viedma, Consus, Delawar, SY Dubaj, Reduta (8,0), Bosporus, SU Tarroca, Sailor, Lindbergh, KWS Dacotana (8). Do odmian o niższej odporności, poniżej 7,5 należą: Tytanika, KWS Spencer, MHR Promienna, Sfera, Bamberka, Rotax (7,5), Moschus, Ambicja, Leandrus, Mulan, Opcja (7,4), Lawina, LG Keramik, Euforia, SY Orofino (7,3), Venecja, Błyskawica (7,2), Apostel (7,1), Tonnage (6,8).
Pszenica jara: najlepsze odmiany 2020
Plony najlepszych odmian pszenicy jarej w doświadczeniach PDO przekroczyły 67 dt/ha na przeciętnym poziomie agrotechniki i 77 dt/ha na wysokim poziomie. Zróżnicowanie plonowania najlepszej i najgorszej jakościowej odmiany chlebowej pszenicy...
Wzrost zanieczyszczenia ziarna zbóż mykotoksynami wytwarzanymi przez gatunki Fusarium powodowany jest z jednej strony przez coraz szerszą uprawę zbóż w monokulturach z pominięciem tradycyjnego płodozmianu i uprawę uproszczoną, z pominięciem orki.
Takie postępowanie prowadzi do znacznego nagromadzenia inokulum patogenów Fusarium w środowisku pól uprawnych, gdzie grzyby mogą dobrze rozwijać się na resztkach pożniwnych. Badania wykazały, że czynniki wpływające na bujniejszą budowę łanu (gęstość siewu, wysokie nawożenie azotem), a przez to generujące lepszy mikroklimat do rozwoju grzybów, pośrednio przyczyniają się do wzrostu zawartości mykotoksyn w ziarnie.
Jak ograniczyć zagrożenie?
Zapobiegając występowaniu mykotoksyn w ziarnie, należy stwarzać takie warunki, które będą ograniczały do minimum występowanie grzybów wytwarzających te toksyny. Odpowiednie zmianowanie, wysiew odmian bardziej odpornych na fuzariozy, stosowanie fungicydów i uprawy orkowe mogą w pewien sposób ograniczyć ilość mykotoksyn, ale ich nie wyeliminują.
Zagrożenie fuzariozą kłosów zmniejsza też stosowanie retardantów, które ograniczają wyleganie zbóż. Na roślinach wyległych obserwuje się znacznie więcej objawów fuzariozy, gdyż takie łany trudniej obsychają, zwłaszcza podczas opadów deszczu.
Jak nie pogubić się w doborze odmian pszenicy ozimej?
Obecnie w krajowym rejestrze pszenicy ozimej znajduje się 130 odmian. Spośród zarejestrowanych odmian jedną zaliczono do grupy technologicznej elitarne chlebowe (E), 52 do do jakościowych chlebowych (A), 58 do chlebowych (B), 15 do...
Natomiast w warunkach pogodowych sprzyjających rozwojowi choroby (opady, wysoka wilgotność powietrza, temperatura powyżej 20°C), występujących pod koniec kłoszenia, zabieg z użyciem fungicydu należy wykonać możliwie najszybciej.
Jeżeli w okresie kwitnienia nadal występują przelotne opady deszczu, to pod koniec kwitnienia pszenicy (po 6-7 dniach) należy rozważyć wykonanie drugiego zabiegu przeciwko fuzariozie kłosów. Warto pamiętać, iż po przedplonach niezbożowych, w warunkach pogodowych sprzyjających infekcjom, również może dojść do porażenia kłosów pszenicy przez Fusarium. Dlatego na takich plantacjach konieczny jest monitoring i nie należy zwlekać z wykonaniem zabiegu.
Termin jego wykonania decyduje nie tylko o skuteczności zahamowania wystąpienia objawów chorobowych, lecz także o skażeniu ziarna mykotoksynami. W przypadku niewłaściwego terminu zabiegu, jeśli nawet powstrzymał on rozwój choroby, może dojść do silniejszego skażenia mykotoksynami, co gorsza, nawet w porównaniu do ziarna pochodzącego z pól nieopryskiwanych.
- Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 10-2020 - ZAPRENUMERUJ
