Technologia produkcji owsa
Owies, obok żyta, jest najbardziej lekceważonym przez rolników gatunkiem zbóż, co wiąże się z licznymi błędami popełnianymi w praktyce. Obniżają one znacząco plony ziarna.
Jak podaje GUS, w 2019 r. owies uprawiano na powierzchni 500 tys. ha, a zbiory wyniosły 1200 tys. ton. Plony uzyskiwane w praktyce są bardzo niskie i nie można ich tłumaczyć warunkami pogodowymi. W ostatnich pięciu latach (2015-2019) nigdy nie osiągnęły bowiem połowy uzyskiwanych w doświadczeniach PDO (tabela).
Tabela. Plonowanie owsa w latach 2015-2019
|
Wyszczególnienie |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
|
PDO (wzorzec), dt/ha |
69,0 |
64,0 |
69,5 |
60,2 |
57,9 |
|
Praktyka, dt/ha |
26,5 |
28,4 |
29,8 |
23,5 |
24,9 |
|
Praktyka, proc. wzorca |
38,4 |
44,4 |
42,9 |
39,0 |
43,0 |
Źródło: COBORU, GUS
Najlepiej plonujące odmiany owsa w 2019 roku
Wymagania glebowe i przedplon
Do uprawy owsa odpowiednie są gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego (4) i żytniego dobrego (5). Zaletą owsa jest większa niż innych zbóż tolerancja na niskie pH gleby.
Niestety, wadą owsa jest rozrzutne gospodarowanie wodą, o czym świadczy wysoki współczynnik transpiracji wynoszący ok. 600. Oznacza to, że rośliny na wytworzenie 1 kg suchej masy muszą pobrać i odparować 600 kg wody. W badaniach owsa w PDO w 2018 r. plonowanie wzorca przy odpowiedniej ilości opadów wyniosło 77,1 dt/ha, a w warunkach suszy - 45,5 dt/ha.
Owies jako jedyny gatunek zbożowy nie jest porażany przez choroby podstawy źdźbła. Najlepiej plonuje po ziemniakach uprawianych na oborniku, a ze zbóż po życie. Ze zbóż najmniej odpowiednim przedplonem jest jęczmień, który jest porażany przez wiele takich samych chorób, co owies. Przerwa w uprawie owsa na tym samym polu powinna wynosić 3-4 lata. Zbyt częsta sprzyja rozmnażaniu mątwika zbożowego.
Orać, nie orać – oto jest pytanie
Uprawa roli
W uprawie tradycyjnej jesienią pod owies przeprowadza się orkę przedzimową na głębokość 15-20 cm. Uprawa wiosenna powinna być ograniczona do minimum, aby ograniczyć straty wody i nie opóźniać siewu owsa. Przeprowadza się ją jak najwcześniej agregatem uprawowym na głębokość nie większą niż 5-7 cm.
Nawożenie
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia "Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu" (Dz. U. z 2018 r. poz. 1339) przyjmuje się, że owies na wytworzenie 1 t ziarna wraz z odpowiednim plonem słomy pobiera 22,2 kg azotu (N), a maksymalne ilości azotu działającego ze wszystkich źródeł w jego uprawie wynoszą 120 kg N na 1 ha. Natomiast wykorzystanie azotu z nawozów mineralnych to 70 proc.
Największą efektywność azotu mineralnego w uprawie owsa uzyskuje się przy dawkach 30-60 kg N/ha, przy większych maleje, a po przekroczeniu dawki 120 kg N/ha jest nawet ujemna (Wróbel 1993).
Zbyt duże dawki azotu nie tylko są nieopłacalne, ale także sprzyjają porażeniu roślin przez choroby i wyleganiu roślin. Zgodnie z Metodyką integrowanej ochrony owsa (Danielewicz i in. 2014) optymalna dawka azotu pod owies mieści się w granicach 60–70 kg N/ha.
Lekceważymy potas
Zalecane dawki fosforu, potasu i magnezu pod owies zależą od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie, sposobu zagospodarowania plonu ubocznego (np. słomy zbóż) i oczekiwanego, realnego do uzyskania plonu ziarna na danym polu. Zgodnie z Zaleceniami nawozowymi IUNG-PIB w Puławach (Jadczyszyn i in. 2010) przy średniej zawartości makroelementów w glebie, pozostawieniu plonu ubocznego przedplonu i spodziewanym plonie od 4 do 7 t na 1 ha rekomendowane dawki fosforu wynoszą od 40 do 65 kg P2O5, potasu 45-80 kg K2O, a magnezu 10-15 kg MgO na 1 ha.
Przy zawartości bardzo wysokiej, dawki fosforu i potasu można zmniejszyć o 30–40 kg P2O5 lub K2O i zaniechać nawożenia magnezem, a przy wysokiej o 20 kg P2O5 lub K2O i o 10 kg MgO. Natomiast przy zawartości niskiej, dawki nawozów należy zwiększyć o 30 kg P2O5 lub K2O i 15 kg MgO, a przy zawartości bardzo niskiej o 40–60 kg P2O5 lub K2O i 30 kg MgO. Gdy plon uboczny przedplonu zebrano z pola, dawki nawozów fosforowych należy zwiększyć o 20 proc., a potasowych o 60-80 proc.
Na glebach o bardzo niskiej zawartości magnezu połowę zalecanej dawki CaO można zastosować w postaci wapna magnezowego, a na glebach o niskiej zawartości magnezu – jedną trzecią zalecanej dawki CaO. Na glebach o uregulowanym odczynie nawożenie magnezem stosuje się w postaci nawozów bezwapniowych.
Fosfor i potas powinno się zastosować jeszcze jesienią roku poprzedniego, ale w praktyce najczęściej rozsiewa się wraz z nawozami zawierającymi azot wczesną wiosną przed wykonaniem uprawy przedsiewnej.
Owies odznacza się największą wśród wszystkich zbóż wrażliwością na niedobór miedzi (Cu) i manganu (Mn). Dlatego mikroelementy te powinny być stosowane dolistnie w zalecanych nawozach.
Odmiany owsa zalecane do uprawy 2019
Dobór odmian
Duża pomocą przy wyborze odmian owsa są wyniki doświadczeń PDO prowadzonych przez COBORU oraz opracowane na ich podstawie listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw. Różnica w plonowaniu najlepszych i najgorszych odmian uczestniczących w badaniach PDO w 2019 r. wyniosła 5,2 dt na 1 ha.
Na listach odmian zalecanych do uprawy w zeszłym roku znalazło się 19 odmian owsa: 16 oplewionych i 3 nieoplewione (nagie). Na przełomie lutego i marca powinny ukazać się zalecenia na ten rok.
Najczęściej rekomendowaną do uprawy odmianą owsa w 2019 r. była odmiana Bingo, którą polecano w 14 województwach. Na drugim miejscu była zaś odmiana Komfort (w 10 województwach). Największy wybór zalecanych odmian owsa mieli rolnicy w województwie śląskim, którzy mogli wybierać spośród 10 odmian.
Siew
Owies wymaga wczesnego terminu siewu, co korzystnie wpływa na wzrost systemu korzeniowego roślin i krzewienie. Zaletą są małe wymagania cieplne podczas wschodów (2-3 stopnie C). Zwykle owies wysiewa się w drugiej połowie marca. Opóźnienie terminu siewu owsa o dwa tygodnie w stosunku do terminu optymalnego powoduje obniżkę plonu o ok. 20 proc. Wczesny siew pozwala na wykorzystanie wody pozimowej z gleby, a wcześniej wzeszłe rośliny są odporniejsze niż choroby i szkodniki niż później.
Nie zakopuj ziarna
Tak, jak w przypadku innych gatunków roślin, norma wysiewu owsa powinna być zgodna z zaleceniami hodowcy danej odmiany. Owies słabo się krzewi i dlatego wymaga większej ilości wysiewu w stosunku do innych zbóż. W badaniach PDO na 1m2 wysiewa się na glebach kompleksu pszennego bardzo dobrego (1), pszennego dobrego (2) oraz żytniego bardzo dobrego (4) wysiewa się 450 kiełkujących ziarniaków, a na glebach kompleksu pszennego wadliwego (3), żytniego dobrego (5), zbożowo-pastewnego mocnego (8) i zbożowo-pastewnego słabego (9) - 500. Przy masie 1000 ziarniaków 43 g i zdolności kiełkowania 95 proc. daje to odpowiednio 204 i 226 kg na 1 ha zgodnie ze wzorem: ilość wysiewu (kg/ha) = obsada roślin po wschodach (szt./m2)/zdolność kiełkowania (proc.).
Zalecania zagraniczne mówią odwrotnie, że wraz z pogarszaniem się jakości gleby powinno się wysiewać mniej, aby ograniczyć konkurencję roślin o wodę i składniki pokarmowe. Jestem zwolennikiem tego drugiego podejścia ze względu na coraz większy niedobór wody w naszych glebach.
Normę wysiewu powinno się natomiast zwiększyć o 10 proc. w przypadku opóźnienia terminu siewu i uprawy po gorszych przedplonach.
Materiał siewny powinien być zawsze zaprawiony zaprawą nasienną i co kilka lat wymieniany na kwalifikowany. Owies wysiewa się w rzędach o rozstawie 12-15 cm, na głębokość 2-4 cm.
Czym jest integrowana ochrona roślin?
Ochrona przed chwastami, chorobami i szkodnikami
Wszyscy rolnicy mają obowiązek stosować integrowaną ochronę roślin, w której pierwszeństwo mają metody niechemiczne (agrotechniczne, mechaniczne, fizyczne, biologiczne, hodowlane), a gdy okażą się one niewystarczające, wtedy można zastosować metodę chemiczną.
Owies jest dość konkurencyjny wobec chwastów. Jednocześnie jest to najbardziej wrażliwy gatunek ze zbóż na herbicydy.
Do ważnych chorób owsa należą: głownie owsa, fuzarioza wiech, mączniak prawdziwy zbóż i traw, helmintosporioza liści owsa. Zwalczanie sprawców chorób owsa ze względu na brak zarejestrowanych do opryskiwania w czasie sezonu wegetacyjnego fungicydów w uprawie owsa w integrowanej metodzie ochrony jest bardzo trudne. Wśród najważniejszych gatunków szkodliwych owadów, mogących żerować na owsie zaliczyć można: mszyce, skoczki i zmieniki, skrzypionki, wciornastki, miniarki i szkodniki glebowe (Danielewicz i in. 2014).
Pomocą w doborze preparatów do zwalczania agrofagów w uprawie owsa jest wyszukiwarka środków ochrony roślin na stronie ministerstwa rolnictwa i rozwoju wsi: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin.
Zbiór
Zbiór owsa przeprowadza się kombajnem w fazie pełnej dojrzałości ziarna. Ponieważ jednak owies dojrzewa bardzo nierównomiernie, a jako pierwsze dojrzewają wiechy źdźbeł głównych, dlatego dość często może dochodzić do osypywania się najwcześniej wykształconego ziarna.
- Agrobiznes bez tajemnic. Zamów prenumeratę miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny" już dziś
