Jak odbudować zapasy wody w glebie?

Miniony rok charakteryzował się wyjątkowo wysokimi temperaturami i jednocześnie znacznym deficytem opadów. Odczuło to rolnictwo w całym kraju. Pewną nadzieję pokładano w jesiennych opadach deszczu, które jednak nie spowodowały jednoznacznej poprawy stanu uwilgotnienia gleb. Czy wszystko zależało wyłącznie od przebiegu warunków atmosferycznych? A może zastosowana agrotechnika miała w tym swój udział? Czy w związku z tym istnieje możliwość poprawy gospodarki wodnej gleb?

Po pierwsze należy koniecznie "zbudować magazyn wody glebowej". Od czego zacząć? Zabiegi uprawowe spulchniające glebę powodują jednocześnie jej przesuszanie. Intensywność przesuszania uzależniona jest od wielu czynników, głównym jest jej odwracanie. Prawidłowa uprawa roli powinna polegać na jej spulchnianiu i mieszaniu bez odwracania! Można to uzyskać jedynie w przypadku zastosowania ciężkich kultywatorów uprawowych. Potwierdzają to badania polowe.

Jak ograniczyć skutki suszy? Cz. 1

W 2018 r. znaczna część obszaru naszego kraju została dotknięta klęską suszy. Wydaje się, że takie zjawisko pogodowe będzie nękać naszych rolników coraz częściej. Co może zrobić rolnik, aby ograniczyć skutki niedoboru wody, bo na opady nie...

czytaj więcej

Testy polowe przeprowadzono na ściernisku po pszenicy ozimej, na polu z wykonaną uprawą orkową na głębokość 25 cm i na polu z uprawą bezorkową, na którym zastosowano ciężki kultywator uprawowy TopDown również pracujący na głębokość 25 cm. Określono fizyczne właściwości gleby: gęstość objętościową, wilgotność, porowatość kapilarną, polową pojemność wodną, oraz zwięzłość.

Najważniejszymi parametrami z punktu widzenia odbudowywania zapasu wody są polowa pojemność wodna i porowatość kapilarna.

Polowa pojemność wodna

Jest to ilość wody np. po intensywnych opadach deszczu jaką gleba jest w stanie utrzymać przez kilka dni. Praktycznie można przyjąć, że pełna polowa pojemność wodna to taki stan gleby, w którym wszystkie drobne przestwory glebowe wypełnione są wodą, a woda ta nie przemieszcza się w głąb gleby pod wpływem grawitacji. Wyrażana jest w procentach. Wartość ta oznacza aktualny stan uwilgotnienie gleby w stosunku do stanu pełnego nasycenia jej przestworów kapilarnych. Umownie uznaje się, że wartość 70 proc. p.p.w. (polowej pojemności wodnej) to bardzo dobre warunki wilgotnościowe do wzrostu roślin, 50 proc. p.p.w. to warunki przeciętne, natomiast przy 30 proc. p.p.w. wzrost roślin jest wyraźnie ograniczony. Polowa pojemność wodna zmniejsza się podczas zabiegów spulchniających glebę. Należy więc tak je dobierać, aby obniżenie to było jak najmniejsze. W tym celu właśnie przeprowadzono badania polowe. Co się okazało?

Jak ograniczyć skutki suszy? Cz. 2

Znaczny wpływ na wytrzymałość roślin na niedobór wody ma odpowiednie nawożenie. Niestety, zbyt często nie jest ono prawidłowe. Umiarkowane nawożenie azotem Zbyt duże nawożenie azotem przyczynia się do nadmiernego wzrostu części nadziemnej,...

czytaj więcej

Badanie ścierniska po pszenicy wykazało p.p.w. średnio dla warstwy uprawnej 47,9 proc. Wykonanie uprawy orkowej na głębokość 25 cm spowodowało zmniejszenie p.p.w. do 40,3 proc. Wykonanie uprawy ciężkim kultywatorem uprawowym obniżyło p.p.w. do 43,4 proc. (tab. 1). Oznacza to, że uprawa orkowa zmniejszyła p.p.w. o 16 proc. w stosunku do wartości stwierdzonych na ściernisku, natomiast uprawa bezorkowa zaledwie o 9 proc. Stąd wniosek – sposób uprawy wyraźnie różnicuje p.p.w., może więc przyczyniać się do zwiększania bądź nie wody w glebie.

Porowatość kapilarna

Odpowiada za potencjalne gromadzenie wody w glebie. Parametr ten określa sumę objętości wszystkich przestworów glebowych, w których może utrzymywać się woda. Określany jest podobnie jak p.p.w. w procentach. Przyjmuje się, że im większa jest porowatość kapilarna, tym większy jest potencjał gleby do gromadzenia wody. Budując "magazyn wody glebowej", należy zadbać o zwiększenie porowatości kapilarnej gleby. W jaki sposób, to też pokazały przeprowadzone badania. Porowatość kapilarna nieuprawianej gleby (pod ścierniskiem) wynosiła 23,2 proc. średnio dla warstwy 0-30 cm. Stosując uprawę orkową stwierdzono zwiększenie porowatości kapilarnej do 27,7 proc., natomiast uprawa TopDown'em zwiększyła ją do 29,2 proc.

Jak ograniczyć skutki suszy? Cz. 3

W trosce o walkę z suszą duże znaczenie ma przemyślana uprawa roli, w tym przede wszystkim uprawa pożniwna. Uprawa pożniwna Szczególne znaczenie w trosce o wodę ma prawidłowo przeprowadzona uprawa pożniwna. Trzeba ją wykonać jak najszybciej...

czytaj więcej

Oznacza to, że w wyniku uprawy orkowej zwiększono porowatość kapilarną gleby o 19,1 proc. w stosunku do ścierniska, natomiast stosując uprawę bezorkową TopDown'em zwiększono ją o 25,8 proc. Ciężki kultywator uprawowy zwiększył więc porowatość kapilarną gleby o 5,4 proc. w porównaniu do zastosowanej uprawy orkowej. Oznacza to, że w warstwie uprawnej zwiększyła się pojemność "magazynu wodnego".

A co z bieżącym sezonem?

Obawy rolników budzi przede wszystkim rzepak. Długa i ciepła jesień spowodowała, że rośliny bardzo intensywnie rosły. W wielu przypadkach były przenawożone, ponieważ ustalając dawki nawozowe pod rzepak często nie uwzględniano faktu, że w tak suchym sezonie wegetacyjnym rośliny przedplonowe nie wykorzystały składników pokarmowych z gleby, a także mniejsze było ich wypłukiwanie.

Obserwacje polowe przeprowadzone w 2016 r. (uznanym za rok o typowej jesieni) wykazały, że przeciętna roślina rzepaku miała szyjkę korzeniową o średnicy 9,8 mm, natomiast jej masa wynosiła 14,4 g. Badania polowe prowadzone w 2018 r. wykazały, że rośliny miały jesienią o 14 proc. grubszą szyjkę korzeniową, ale masę większą niemal że ośmiokrotnie. Należy na to spojrzeć szczególnie uważnie. Stan taki oznacza bowiem, że plantacja rzepaku na wytworzenie szyjki grubszej o 14 proc. zużyła prawie ośmiokrotnie więcej wody (tab. 2).

Na pewno nie wpłynęło to pozytywnie na budowę magazynu wody glebowej, co potwierdziły obserwacje polowe. Warstwa uprawna jesienią 2018 r. była nawilżona do głębokości około 20-25cm, natomiast poniżej gleba była skrajnie przesuszona. Na wielu polach występuje więc zagrożenie wiosennym deficytem wody, gdyż jest ona gromadzona w warstwie o małej miąższości. Jedynym ratunkiem na odbudowanie zapasu wody jest zima o dużej ilości opadów.

Tabela1. Oddziaływanie technologii uprawy roli na gospodarkę wodną gleby

Tabela 2. Reakcja rzepaku na warunki klimatyczne w roku 2016 i 2018

• Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 2-2019 - ZAPRENUMERUJ