Bezpieczne stosowanie środków ochrony roślin

Aby ustrzec się przed zagrożeniami, jakie niesie ze sobą niewłaściwe obchodzenie się z chemicznymi środkami ochrony roślin, należy przestrzegać ściśle określonych zasad w czasie ich kupowania, przewożenia, przechowywania i stosowania.
Stosować wolno tylko preparaty zarejestrowane (rejestracja MRiRW) i dopuszczone do obrotu w Polsce. Należy je kupować w legalnych punktach sprzedaży, w oryginalnych, szczelnie zamkniętych i nieuszkodzonych opakowaniach zaopatrzonych w etykietę w języku polskim. Środki nie mogą być przeterminowane. Ze względów praktycznych zaleca się kupowanie tylko takiej ilości preparatów, jaka potrzebna jest do wykonania danego zabiegu. Nie należy kupować ich na zapas.
Przewozić z uwagą
Zakupionych środków nie należy przewozić razem z ludźmi, zwierzętami, artykułami spożywczymi, paszami itp. Najlepiej na czas transportu umieścić je poza kabiną kierowcy i pasażerów, odpowiednio zabezpieczyć, aby nie przemieszczały się, a opakowania jednostkowe nie uległy uszkodzeniu, co może spowodować rozlanie, czy rozsypanie preparatu. Przewożąc preparaty w czasie upałów należy zabezpieczyć je przed przegrzaniem i bezpośrednim działaniem słońca, a w okresach chłodów (jesień, zima) przed przemarznięciem. Zarówno przegrzanie jak i przemarznięcie może wpływać negatywnie na trwałość i jakość środków, a tym samym skuteczność zabiegów ochrony.
Przechowywać w odpowiednim miejscu
Po przywiezieniu do gospodarstwa środki ochrony roślin należy przechowywać w odpowiednim, wydzielonym do tego miejscu, poza budynkami mieszkalnymi, inwentarskimi, stodołami, magazynami z płodami rolnymi, paszami i żywnością. Magazyn na środki powinien być oddalony od cieków wodnych (rzeka, strumień, staw, itp.), studni i ujęć wodnych, odpowiednio oznaczony, zamykany na klucz lub kłódkę, niedostępny dla osób postronnych, a w szczególności dzieci, ogrzewany w okresie chłodów, oświetlony na zewnątrz i wewnątrz (bezpieczeństwo, dobra widoczność przy czytaniu etykiet, itd.), suchy i dobrze wentylowany (wentylacja grawitacyjna i mechaniczna). Podłoga wewnątrz powinna być gładka, łatwo zmywalna, o nie nasiąkliwej posadzce odpornej na uderzenia i substancje żrące. Umożliwia to łatwe zebranie rozsypanych lub zmycie rozlanych preparatów. We wnętrzu magazynu mogą być składowane tylko środki ochrony roślin, puste opakowania po nich, sprzęt do rozlewania i przygotowywania cieczy użytkowej, mieszadła, wiadra, itp. Wszystkie przedmioty i sprzęt przeznaczony do kontaktu ze środkami ochrony roślin należy odpowiednio oznakować, aby zapobiec używaniu go do innych celów. Na regałach środki należy ustawiać w odpowiednim porządku, najlepiej pogrupowane. Uszkodzone opakowania trzeba zastąpić nowymi (przeznaczonymi na środki ochrony roślin), które należy w sposób trwały i czytelny opisać. Na opakowania środków nie wolno wykorzystywać tych po żywności, a szczególnie po napojach, bo może to być przyczyną późniejszych, niezamierzonych zatruć.
Regały na środki ochrony roślin nie powinny być zbyt wysokie, aby przy ich zdejmowaniu nie doszło do wylania lub rozsypania się preparatu na oczy, nos jamę ustną i dalej do żołądka w wyniku jakiegokolwiek rozhermetyzowania opakowania. Dla zwiększenia bezpieczeństwa preparaty ciekłe (płyny) należy stawiać na dolnych, a stałe (proszki, pyły, granulaty) na górnych półkach.
Używać środki ochrony osobistej
Każdorazowo przed przystąpieniem do pracy ze środkiem należy przeczytać jego etykietę i stosować się do zawartych w niej zapisów i wskazań, także dotyczących ochrony osobistej. Środki ochrony roślin mogą przenikać do organizmu przez: skórę, układ pokarmowy, układ oddechowy, a nawet przez oczy, dlatego przy pracy z nimi zawsze trzeba się odpowiednio zabezpieczyć, stosując środki ochrony osobistej. Składają się na nie: kombinezon, rękawice, nakrycie głowy, maska osłaniająca oczy i układ oddechowy oraz buty. Należy używać tylko certyfikowanych środków ochrony osobistej oznaczonych symbolem CE. Środki ochrony osobistej wprawdzie utrudniają w pewnym stopniu pracę, krępując ruchy, przyspieszając pocenie się, zmęczenie i utrudniając swobodne oddychanie, ale zabezpieczają wykonującego zabieg przed kontaktem z preparatami chemicznymi i zatruciem. Obecnie produkowane kombinezony ochronne wytwarzane są ze specjalnych tkanin, które dobrze zabezpieczają ciało i umożliwiają odprowadzenie nadmiaru pary wodnej na zewnątrz. Kombinezon musi być dopasowany rozmiarem do wykonującego zabieg. Te dostępne w handlu mają różną trwałość i stopień ochrony. Do pracy ze środkami zaleca się typ 4 ochrony przeciwchemicznej. Można użyć jednorazowego kombinezonu jednoczęściowego lub wielokrotnego użytku. Można także użyć dwuczęściowych ubrań ochronnych, składających się z kurtki i spodni. Kombinezon można uzupełnić nieprzemakalnym fartuchem ochronnym.
Ręce zabezpiecza się odpowiednio długimi rękawicami chemoochronnymi (np. nitrylowe), zakrywającymi nadgarstek i przedramię. Należy dobrać odpowiedni ich rozmiar do wielkości dłoni, aby można było swobodnie, wielokrotnie je zdejmować i nakładać bez konieczności przewracania na stronę wewnętrzną.
Buty do pracy ze środkami muszą być wykonane z gumy, PCV, neoprenu lub winylu, najlepiej o antypoślizgowej podeszwie. Buty skórzane, skóropodobne, tekstylne i inne o nasiąkliwej zelówce są zabronione.
Dla zwiększenia szczelności ubioru ochronnego wykłada się rękawy kombinezonu na rękawice, a nogawki kombinezonu wykłada się zawsze na buty. Zabezpiecza to przed przedostawaniem się preparatu pod rękawy i do butów oraz umożliwia łatwe spłukiwanie środka z kombinezonu po jakimkolwiek jego zanieczyszczeniu.
Głowę zabezpiecza się kapturem kombinezonu lub kapeluszem ochronny o szerokim rondzie, zabezpieczającym twarz i oczy od góry. Twarz (oczy i drogi oddechowe) zabezpiecza się ekranami ochronnymi, goglami oraz półmaskami i maskami pełnymi z odpowiednimi filtrami i pochłaniaczami. Ekran ochronny zabezpiecza przed zachlapaniem twarzy, nie zabezpiecza natomiast przed wdychaniem środka. Gogle chronią oczy. Półmaska zabezpiecza przed wdychaniem środka, a pełna maska chroni oczy i zabezpiecza przed wdychaniem środka. Przy pracy z kontaktowymi środkami ochrony roślin używa się zwykle filtrów ochronnych o oznaczeniach A2, P2 i P3. Maski ochronne jednorazowe używa się tylko raz. Do pracy ze środkami gazowymi – fumigantami (bardzo toksyczne i toksyczne), stosowanymi między innymi w magazynach zbożowych, używa się tylko masek pełnych z pochłaniaczami gazowymi typ B, oznaczonych kolorem szarym. Maski ochronne muszą być ściśle dopasowane do twarzy osoby wykonującej zabieg. Osoby noszące brodę lub nawet krótki zarost nie mogą wykonywać zabiegów, ponieważ uniemożliwia on ścisłe dopasowanie i przyleganie maski. Osoby noszące szkła kontaktowe muszą je wyjąć przy pracy z preparatami i założyć okulary. Nie zastosowanie się do tego zalecenia może spowodować, że w trakcie zabiegu środek przedostanie się pod soczewkę kontaktową, co nie musi być połączone z odczuwaniem bólu, i spowoduje trwałe uszkodzenie gałki ocznej. Do pełnych masek ochronnych można zakupić specjalną oprawkę umożliwiającą założenie okularów wewnątrz maski. Jej typ i rodzaj uzależniony jest od modelu posiadanej maski pełnej i jej producenta.
Po założeniu półmaski lub maski pełnej należy sprawdzić jej przyleganie i szczelność. W tym celu umieszcza się dłoń na zaworze wydechowym i wydycha powietrze. Wzrost ciśnienia oznacza dobre dopasowanie i szczelność.
Filtry i pochłaniacze w maskach mają określony czas działania, filtracji lub pochłaniania. W przypadku wyczucia choćby najsłabszego zapachu, smaku, podrażnienia, czy trudności w oddychaniu, pracując z kontaktowymi środkami ochrony roślin, należy przerwać pracę i wymienić cała maskę na nową w przypadku używania jednorazowej lub filtry/pochłaniacze w przypadku półmaski i maski pełnej. W przypadku wykonywania zabiegów gazowania (fumigacji) np. magazynów zbożowych (wymagane dodatkowe szkolenie) pochłaniacze gazowe stosowane w maskach wymienia się po każdym użyciu, ponieważ nie można określić, w jakim stopniu zostały zużyte. Kiedy poczuje się gaz przechodzący przez pochłaniacz będzie już za późno. Dla pewności po użyciu wykręca się je z maski i w trwały sposób uszkadza gwint uniemożliwiając tym samym ponowne użycie. Stosowane pochłaniacze gazowe nie zapewniają ochrony w obiekcie, w którym jest wysokie stężenie gazu, a tym samym mało tlenu. W wyjątkowych alarmowych sytuacjach wejście do takich obiektów możliwe jest tylko w maskach tlenowych.
Nie wolno jeść i pić
Do pracy ze środkami ochrony roślin nie należy przystępować na czczo, a w czasie pracy i bezpośrednio po niej nie wolno jeść, pić ani palić. Tym bardziej nie wolno spożywać alkoholu już na dzień przed wykonywaniem zabiegu.
Po dokładnym zabezpieczeniu ciała można przystąpić do pracy ze środkami, upewniwszy się, czy w najbliższym otoczeniu nie ma osób postronnych, a szczególnie dzieci, a także zwierząt domowych i hodowlanych.
Przy sporządzaniu cieczy roboczej, dla zwiększenia bezpieczeństwa szczególnie przy pracy ze stężonymi środkami, najlepiej dodatkowo założyć fartuch ochronny. W zależności od środka ochrony roślin przy przygotowywaniu cieczy roboczej trzeba postępować zgodnie z zaleceniami podanymi w etykiecie, unikając przy tym rozlewania/rozsypywania preparatu i skażenia odzieży ochronnej i otoczenia. Nigdy nie miesza się rękami nawet osłoniętymi najlepszymi rękawicami ochronnymi skoncentrowanych preparatów ani gotowych cieczy roboczych. Do tego służy odpowiedni sprzęt i narzędzia np. mieszadła.
Zbierać opakowania
Pustych opakowań po środkach ochrony roślin nie należy wyrzucać, palić ani zakopywać. Gromadzi się je w magazynie, a następnie przekazuje do punktu zakupu środków, w celu właściwej utylizacji. Opakowania powinny być doczyszczone, najlepiej w trakcie przygotowywania cieczy roboczej. Po opróżnieniu, opakowanie środka należy wypłukać minimum trzykrotnie niewielką ilością wody, wlewając popłuczyny do opryskiwacza. Zabieg taki usuwa resztki środka z opakowania, a popłuczyny nie rozcieńczają cieczy roboczej. Oszczędza się tym samym preparat i środowisko.
Po zabiegu oczyszcza się aparaturę i sprzęt zgodnie z zaleceniami. Następnie należy dokładnie spłukać wodą rękawice (nie zdejmując ich) oraz buty, po czym umyć je wodą z mydłem lub detergentem i wysuszyć. W dalszej kolejności należy zdjąć ubranie ochronne i dokładnie umyć ręce, twarz i całe ciało, a usta przepłukać czystą wodą. Umyć w wodzie z mydłem stosowane zabezpieczenia twarzy (ekran ochronny/gogle/części twarzowe półmaski/maski po uprzednim odłączeniu filtrów/pochłaniaczy). Czystą maskę, filtry i pochłaniacze, po umieszczeniu w szczelnych workach foliowych należy przechowywać w czystym i suchym pomieszczeniu, nigdy w pomieszczeniu ze środkami. Pozostałe środki ochrony przechowywać w pomieszczeniu zamykanym, niedostępnym dla osób postronnych. Przed każdym użyciem i okresowo należy sprawdzać ich stan. Elementy uszkodzone, zużyte lub co do których stanu są wątpliwości należy wymienić na nowe. Wprawdzie w wielu etykietach środków podane są zalecenia odnośnie prania kombinezonów ochronnych, ale na to należy uważać, ponieważ w trakcie prania środek przenosi się na wszystkie strony ubrania, a tym samym skaża je. Zanieczyszczona zostaje ponadto pralka, w której zwykle prana jest odzież codziennego użytku, a skażona woda (czasami znacznie) odprowadzana jest bezpośrednio do kanalizacji.
Zatrucia
Jeżeli podczas pracy ze środkami ochrony roślin wystąpi złe samopoczucie, zawroty i bóle głowy, nudności, czy inne niepokojące reakcje ze strony organizmu, należy niezwłocznie przerwać pracę. O zaistniałym fakcie trzeba poinformować inną osobę na wypadek pogorszenia się stanu zdrowia (omdlenie, utrata przytomności). Jednocześnie bez względu na objawy należy skontaktować się z lekarzem lub wezwać pogotowie ratunkowe. Udzielającemu pomocy lekarzowi lub ratownikowi trzeba przekazać etykietę środka, który stosowano przed wystąpieniem objawów zatrucia w celu wdrożenia ewentualnego leczenia.

dr inż. Paweł Olejarski
Zakład Entomologii
Instytut Ochrony Roślin – PIB