Program azotanowy. Jak zbilansować azot?
Do wyliczeń można przyjąć średnią zawartość azotu mineralnego w glebie. Foto_Arkadiusz Artyszak
Według nowych przepisów związanych z Programem azotanowym, zawartość azotu mineralnego w glebie musi być uwzględniona w bilansie tego składnika. Można przyjąć wartości średnie lub wykonać analizę gleby.
W odpowiedzi na zastrzeżenia ze strony Komisji Europejskiej co do efektywności dotychczas podjętych przez Polskę działań w kwestii przeciwdziałania zanieczyszczenia wód azotanami pochodzenia rolniczego, w lipcu 2018 r. wprowadzono na terenie całego kraju tzw. Program Azotanowy (Dz.U. z dnia 12 lipca 2018 r. poz. 1339). Wśród wielu zagadnień regulowanych przez Program, określa on także sposób obliczania dawek azotu.
W tym celu należy przeprowadzić uproszczony bilans składnika. Od potrzeb pokarmowych roślin, które są iloczynem zakładanego plonu i pobrania jednostkowego, należy odjąć azot mineralny zawarty w glebie oraz inne źródła składnika pochodzące głównie z nawozów naturalnych oraz przedplonów roślin bobowatych.
Program azotanowy: co które gospodarstwo musi przestrzegać?
Im bliżej wiosny, tym rolnicy są coraz zdezorientowani jakie obowiązki nakłada na nich Program azotanowy. Wynikają one z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia "Programu działań mających na celu...
Oryginalną formułę podano poniżej.
Dawka Nmin = plon osiągalny w gospodarstwie rolnym [t/ha] × pobranie jednostkowe azotu [kg N/t] (według tabeli 10) − ∑ N z innych źródeł × równoważnik nawozowy − korekta dla roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (według tabeli 13)/0,7 (współczynnik wykorzystania N z nawozów azotowych mineralnych).
Odpowiednie tabele znajdują się w Załączniku nr 8 Rozporządzenia. Na słomę pozostawioną do zaorania można zastosować dodatkowo nie więcej niż 30 kg N/ha, o ile stanowisko przeznaczone jest pod zasiew ozimin.
Należy wykonać analizę gleby
Bardzo ważnym składnikiem przedstawionej formuły jest zawartość azotu mineralnego w glebie do głębokości 60 cm. Niestety, ale żeby do obliczeń zastosować wartości rzeczywiste analizę gleby trzeba wykonać corocznie, przed ruszeniem wegetacji roślin ozimych lub wysiewem nawozów pod rośliny jare.
W tym celu należy pobrać glebę z dwóch poziomów 0-30 i 30-60 cm. Aby było to możliwe należy dysponować zestawem lasek lub świdrów glebowych o rosnącej długości i o malejącej średnicy. Generalnie przyjmuje się, że próbka średnia powinna powstać z przynajmniej 10-15 próbek pierwotnych, pozyskanych z powierzchni nie większej niż 4 ha. Schłodzony materiał należy najlepiej tego samego dnia dostarczyć do stacji chemiczno-rolniczej. Jeżeli to nie jest możliwe glebę można do 2-3 dni przechowywać w temp. 2-5°C. Koszt badań wynosi 36,87 zł. Wynik testu podawany jest w kg azotu mineralnego na ha.
Korzystając z tej metody można obiektywnie i dość dokładnie sprecyzować wielkość glebowych źródeł azotu, co w przypadku gospodarstw wielkoobszarowych może mieć niebagatelny wpływ na opłacalność uprawy. Według różnych szacunków koszty nawozów stanowią 30-40 proc. nakładów poniesionych na uprawę.
Mniejsze dawki azotu to mniejsze plony i zbiory rzepaku?
Program azotanowy, którego część przepisów zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2019 r. może obniżyć produkcję rzepaku w naszym kraju - martwią się o to producenci rzepaku. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5...
Jednak trudności związane z pobraniem reprezentatywnej próbki gleby oraz dość wysoki koszt analiz, skutecznie ogranicza wdrożenie tego systemu na szeroką skalę. Poza tym wynik analiz rolnik musi otrzymać szybko, najlepiej tego samego lub następnego dnia od dostarczenia materiału do laboratorium, a rzadko kiedy jest to możliwe. Ważne jest, aby wszystkie czynności, od pobrania gleby do otrzymania wyników, były zakończone przynajmniej kilka dni przed planowanym wysiewem nawozów.
Według Programu nawożenie azotem można wykonać nie wcześniej niż 1 marca i nie przewidziano tu żadnych wyjątków. Jeżeli nie wykonano odpowiednich analiz należy przyjąć średnie wartości podane w tabeli 1.
Wynik analiz lub odpowiednią wartość tabelaryczną należy pomnożyć jeszcze przez równoważnik nawozowy. Przyjęto, że wielkość tego wskaźnika dla nawożenia wiosną dla roślin ozimych wynosi 0,9 natomiast jarych 0,6. Na szczęście uzyskanie pozostałych składowych potrzebnych do przeprowadzenia bilansu azotu nie wymaga żadnych dodatkowych analiz. Wystarczy tylko zaciągnąć właściwe dane z odpowiednich tabel podanych w Programie. W praktyce, rzadko kto będzie wykonywał obliczenia z ołówkiem w ręku.
W dobie powszechnie otaczających nas różnych technologii informatycznych można wykorzystać odpowiednie programy komputerowe. Na stronie https://www.cdr.gov.pl/ dostępne są gotowe aplikacje, które zostały specjalnie dostosowane do wymogów Programu (Aplikacja do sporządzania planu nawożenia azotem oraz Aplikacja do wyliczania maksymalnych dawek azotu).
Nawożenie "na oko" jest nieracjonalne
Nawożenie jest jedną z najdroższych składowych w technologii uprawy roślin, dlatego ustalanie dawek na „oko” drogo kosztuje. Może prowadzić do degradacji gleby, przenawożenia lub niedożywienia roślin, a w konsekwencji straty części...
Są pewne ograniczenia
W algorytmie przyjęto szereg średnich wskaźników, jak np.: pobranie jednostkowe, równoważniki azotowe, wykorzystanie azotu, które w rzeczywistości mogą znacznie odbiegać od podanych. Ich prawdziwa wartość zależy bowiem od wielu czynników. Do najważniejszych należą zawartość materii organicznej w glebie i przebieg warunków pogodowych, głównie rozkład temperatury i opadów, które trudno przewidzieć w dłuższym przedziale czasowym, a to właśnie one determinują dynamikę procesu mineralizacji.
Przy założeniu, że 1 ha gleby o głębokości warstwy ornej 20 cm waży 3000 ton, a zawartość azotu ogólnego wynosi 0,1-0,3 proc., to przy tempie rozkładu na poziomie 1-2 proc. rocznie, do gleby teoretycznie może się uwolnić od 30 do 180 kg mineralnych form składnika. Póki co dokładne obliczenie tej wielkości nie jest możliwe.
Obrazuje to jak szeroki może być zakres błędu popełnianego w trakcie bilansowania azotu. Zatem obliczenia mogą znacznie odbiegać od potrzeb pokarmowych roślin. Dlatego należy systematycznie kontrolować stan plantacji i w zależności od stanu odżywienia odpowiednio reagować. Należy też pilnować, aby nie przekroczyć dawki azotu przewidzianej w planie nawozowym lub maksymalnej dawki azotu działającego, w sytuacji gdy plan nawozowy nie jest wymagany.
Tab.1. Zasoby azotu mineralnego wiosną w warstwie gleby 0-60 cm (kg N/ha)
|
Kategoria agronomiczna gleby |
Zasoby azotu mineralnego (kg N/ha) |
|
Bardzo lekka |
49 |
|
Lekka |
59 |
|
Średnia |
62 |
|
Ciężka |
66 |
Źródło: Załącznik nr 8 do Programu (tabela 12) (Dz.U. z 2018 r. poz. 1339)
- Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 3-2019 - ZAPRENUMERUJ
