Fuzariozy w kukurydzy
Grzyby z rodzaju Fusarium to jedne z najgroźniejszych patogenów pojawiających się na plantacjach kukurydzy. Są odpowiedzialne za rozwój: zgorzeli siewek, fuzariozy łodyg i fuzariozy kolb. Każda z tych chorób wpływa na spadek wysokości i jakości plonu, ale przede wszystkim stanowi zagrożenie związane z obecnością mikotoksyn.
Grzyby fuzaryjne są wszędobylskie, zasiedlają glebę, resztki pożniwne kukurydzy i zbóż, a także są obecne na powierzchni ziarniaków. Na rośliny dostają się bezpośrednio z miejsc spoczynku oraz przez wiatr, wodę, fragmenty gleby (pył), owady i zwierzęta. Kukurydza narażona jest na kontakt z grzybami fuzaryjnymi już od momentu wysiewu ziarna.
W pierwszej kolejności wywołują zgorzel siewek
Choroba ta zazwyczaj prowadzi do wypadania roślin w łanie i spadku obsady. Dzieje się tak głównie na polach, na których wysiewa się niezaprawiony fungicydem materiał siewny, ale także wtedy, gdy pomimo użycia zaprawy czynniki pogodowe lub niektóre zabiegi agrotechniczne wyjątkowo sprzyjają rozwojowi grzybów z rodzaju Fusarium. Ma to miejsce np. w czasie chłodnej i deszczowej wiosny, gdy kiełkowanie ziarniaków wydłuża się do 2-3 tygodni (np. jak w roku 2017), w czasie silnych opadów deszczu, gdy woda stagnuje na polach wymywając stopniowo zaprawę, ale także i wtedy, gdy kukurydza jest zbyt głęboko wysiana na glebie ciężkiej i ma problem ze wschodami. Zgorzel siewek zazwyczaj prowadzi do zamierania ziarniaków i siewek, ale zdarza się, że słabiej porażone rośliny przeżywają. W ich tkankach jednak grzybnia jest już obecna i po kilku tygodniach rozwija się na roślinach porażając ich kolejne organy.
Choroby liści kukurydzy i ich zwalczanie
Fuzarioza łodyg
Określana mianem zgnilizny korzeni i zgorzelą podstawy łodygi, to obok fuzariozy kolb jedna z najważniejszych chorób kukurydzy w Polsce. Może rozwijać się na roślinach uprzednio porażonych przez sprawców zgorzeli siewek (to te same gatunki grzybów), jednak zwykle pojawia się w drodze oddzielnej infekcji, a w szczególności, gdy tkanki roślin uszkodzone zostają przez omacnicę prosowiankę. To w dużej mierze żerowanie tego szkodnika odpowiada za rozwój choroby, tym bardziej, że omacnica jest również wektorem grzybów fuzarynych i migrując pomiędzy roślinami przenosi zarodniki grzybów z roślin chorych na zdrowe. Fuzarioza łodyg zazwyczaj ujawnia się w sierpniu lub dopiero we wrześniu, jednak w niektóre lata można jej pierwsze symptomy chorobowe dostrzec już w lipcu w postaci wolniejszego wzrostu roślin i ich chlorotycznego wyglądu, a także stopniowego zamierania liści biegnącego od dołu ku górze rośliny.
Główne objawy chorobowe to rozkładające się tkanki łodyg i zakłócenie bądź całkowite wstrzymanie transportu wody z korzeni do nadziemnych części roślin. Im wcześniej dojdzie do tego uszkodzenia wiązek, tym rośliny będą bardziej osłabione, a tym samym będą cechowały się gorszymi parametrami plonu m.in. zdrobnieniem ziarna. Silny rozpad tkanek łodyg, włącznie z węzłami, prowadzi do przewracania się całych roślin, co utrudnia, a niekiedy uniemożliwia zbiór. Taki obraz pojawia się niezależnie od tego czy omacnica prosowianka żerowała w łodygach czy też nie, ale częściej występuje na plantacjach silniej opanowanych przez szkodnika.
Integrowana ochrona kukurydzy przed chorobami i szkodnikami w 2018 roku
Fuzarioza kolb
Rozwija się zwykle z niezależnej infekcji, gdy zarodniki grzybów fuzaryjnych przedostają się na znamiona kolb, liście okrywowe bądź bezpośrednio na odsłonięte ziarniaki. Ogromną rolę w tym procesie odgrywa omacnica prosowianka. Choroba może także być następstwem wcześniejszego opanowania kukurydzy przez fuzariozę łodyg, gdy grzybnia przerośnie z łodygi do kolby. Efektem wczesnego pojawu choroby jest zdrobnienie ziarniaków, a niekiedy słabe zaziarnienie kolb, co ma miejsce wówczas, gdy patogeny opanują znamiona kolb zanim dojdzie do ich zapylenia. Gdy zarodniki grzybów fuzaryjnych dostaną się na kolby już po wykształceniu ziarniaków, w fazie dojrzałości mlecznej lub woskowej, wówczas dochodzi zwykle do ich przebarwienia się, słabego wypełnienia, a czasem także pękania, co powoduje infekcje wtórne m.in. przez bakterie odpowiedzialne za gnicie tkanek.
Ziarniaki pokrywa dodatkowo biaława, różowawa lub czerwonawa grzybnia. Przy wczesnym i silnym pojawie fuzariozy kolb obserwuje się szczególnie niepożądane zjawisko porastania ziarna jeszcze przed zbiorem kolb. Dodatkowo w ziarniakach mogą być skumulowane mikotoksyny wytwarzane przez grzyby fuzaryjne. Najgroźniejsze z nich to: deoksyniwalenol (DON), zearalenon (ZEA), niwalenol (NIV), fumonizina (FUM) i moniliformina (MON).
Ekstremalny zbiór kukurydzy
Walka jest trudna
Walka z chorobami fuzaryjnymi pojawiającymi się pod koniec okresu wegetacji jest trudna, zwłaszcza gdy wcześniej nie stosuje się zabiegów pośrednio lub bezpośrednio wpływających na zmniejszenie porażenia.
Jedyną bezpośrednią metodą ograniczenia zagrożenia jest obecnie terminowy zbiór plonu. Jeżeli stwierdzi się obecność grzybni na kolbach, a także objawy porażenia fuzariozą łodyg, to w dobie nieprzewidywalnej pogody lepiej nie zwlekać ze zbiorem ziarna. Opady deszczu i wyższe temperatury w okresie jesieni mogą bardzo szybko doprowadzić do silnego porażenia kolb, zwłaszcza jeżeli te uprzednio zostały uszkodzone przez szkodniki lub czynniki pogodowe.
Pośrednie metody ograniczania zagrożenia ze strony chorób fuzaryjnych to zabiegi profilaktyczne. Wiedząc, że zarodniki grzybów z rodzaju Fusarium zimują na resztkach pożniwnych, warto już po zbiorach bardzo dokładnie je rozdrobnić i przyorać. Wcześniej można zastosować na ściernisko nawozy lub środki mikrobiologiczne, które przyspieszają rozkład materii organicznej. W ten sposób pozbawia się patogeny miejsc zimowania.
Myśląc o kolejnym sezonie warto przeanalizować podatność odmian na omacnicę prosowiankę i fuzariozy, wybierając z szerokiej palety do uprawy te odmiany kukurydzy, które są bardziej tolerancyjne na działanie organizmów szkodliwych, a zarazem odznaczają się wysoką plennością. Wybór do siewu odpowiednich odmian kukurydzy to bardzo ważny element w zapobieganiu stratom w plonach. Przez sam dobór odmiany do siewu w około 30 proc. wpływa się na powodzenie produkcji ziarna. Informacje z zakresu podatności odmian na fuzariozy i inne agrofagi można uzyskać wizytując najbliższe miejscu zamieszkania kolekcje odmianowe różnych firm hodowlanych, zapoznając się z wynikami badań prowadzonych przez COBORU, a w szczególności w ramach PDO.
Jak wybrać odmianę kukurydzy na ziarno?
W gospodarstwach stosujących zmianowanie warto zwrócić uwagę na następstwo roślin. Grzyby z rodzaju Fusarium to głównie organizmy polifagiczne. Wiele gatunków rozwija się dobrze zarówno na kukurydzy, jak i na pozostałych zbożach, stąd też w sytuacji wzrostu zagrożenia ze strony fuzarioz zaleca się, aby na pewien okres czasu przerwać wysiew tych roślin zaraz po sobie. W ten sposób ogranicza się ilość materiału infekcyjnego na stanowisku. Modelowy płodozmian zalecany na stanowiska bardzo zasobne w materiał infekcyjny grzybów fuzaryjnych obejmuje siew po kukurydzy ziemniaka, następnie pszenżyta oraz łubinu, po czym ponownie można wysiać kukurydzę. Jeżeli nie jest możliwe wdrożenie takiego płodozmianu, gdyż gospodarstwo jest nakierowane wyłącznie na monokulturę, ewentualnie na uproszczone zmianowanie, to koniecznie należy wdrożyć inne sposoby zapobiegające silnemu pojawowi patogenów.
Nie spieszyć się z siewem
Wiedząc, że grzyby z rodzaju Fusarium szczególnie łatwo infekują rośliny osłabione, nie warto spieszyć się z siewem na wiosnę, co zapobiegnie silniejszemu pojawowi zgorzeli siewek na wypadek gdyby po siewach załamała się pogoda. Propagowane w niektórych regionach kraju siewy kukurydzy pod koniec marca lub w pierwszych dniach kwietnia są obarczone dużym ryzykiem. W jednym roku okażą się sukcesem, a w innym będą całkowitą porażką, dodatkowo wymuszającą wykonanie przesiewu (np. w 2017 r.). Przekraczanie pewnych granic w terminach siewu kukurydzy w niektórych przypadkach może wiązać się z późniejszym wzrostem zagrożenia ze strony fuzarioz, które łatwo zasiedlają rośliny będące w stresie termicznym.
Mniejsze porażenie kukurydzy przez choroby w minionym sezonie
Korzystać z metody chemicznej
Bezwzględnie należy stosować ziarno siewne odgórnie zabezpieczone fungicydem przeciwko zgorzeli siewek, co jest kluczowe na plantacjach prowadzonych w monokulturze. Do tego celu można zastosować jedną z zapraw: Alios 300 FS (tritikonazol) w dawce 110 ml/100 kg ziarna, Flowsan FS (tiuram) w dawce 300 ml/100 kg ziarna, Maxim XL 034,7 FS (fludioksonil + metalaksyl-M) w dawce 100 ml/100 kg ziarna, Sarox T 500 FS (karboksyna + tiuram) w dawce 375 ml/100 kg ziarna lub Vitavax 200 FS (karboksyna + tiuram) w dawce 300 ml/100 kg ziarna. Można także w późniejszym okresie wegetacji użyć fungicyd nalistny Retengo Plus 183 SE (zawierający piraklostrobinę i epoksykonazol) w dawce 1,5 l/ha, który jako jedyny w obecnych zaleceniach posiada rejestrację do zwalczania fuzariozy. Preparat ten ma działanie systemiczne (epoksykonazol) i translaminarne (piraklostrobina) i służy do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego. Środek ten stosuje się zapobiegawczo lub z chwilą wystąpienia pierwszych objawów chorobowych, od fazy trzeciego kolanka do pełni fazy kwitnienia.
- Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 9-2018 - ZAPRENUMERUJ
