Jak najlepiej wykorzystać postęp genetyczny w uprawie zbóż

Genetyczne możliwości odmian wprowadzanych na polski rynek są bardzo duże. Można je wykorzystać w praktyce, gdy zapewni się odmianom zgodne z ich wymaganiami warunki agrotechniczne.

Wyniki doświadczeń COBORU wykazały, że w 2017 r. plon pszenicy ozimej wynosił średnio 90,6 dt/ha, pszenicy jarej 74,4 dt/ha, żyta 70 dt/ha, jęczmienia ozimego 83,2 dt/ha, jęczmienia jarego 69,7 dt/ha, pszenżyta ozimego 83,7 dt/ha, pszenżyta jarego 70,2 dt/ha i owsa 69,5 dt/ha.

Na poziom plonowania zbóż wpływa wiele różnych czynników, spośród których najważniejsze są: termin i gęstość siewu, nawożenie azotem oraz uprawa roli.

Pszenica ozima: listy odmian zalecanych pomagają w wyborze

W tym roku COBORU poleca do siewu 34 odmiany pszenicy ozimej, o 3 mniej niż przed rokiem. Najbardziej rozpowszechniona jest odmiana Artist, którą poleca się do uprawy w całym kraju, z wyjątkiem województwa małopolskiego. Odmianę RGT...

czytaj więcej

Termin siewu

Zróżnicowanie terminu siewu jest ściśle związane ze zmianą długości dnia i temperatury powietrza w okresie początkowego rozwoju roślin. Długość dnia wpływa na morfogenezę, decyduje o krzewistości, a więc liczbie kłosów na jednostce powierzchni, liczbie kłosków w kłosie, a tym samym o plonie ziarna z kłosa i z rośliny. Istotne jest wysianie zboża w takim terminie, aby warunki pogody pozwoliły na wytworzenie dobrze rozwiniętego systemu korzeniowego i pełne rozkrzewienie się roślin przed rozpoczęciem fazy strzelania w źdźbło.

W przypadku zbóż ozimych opóźnienie terminu siewu powoduje (wskutek obniżającej się temperatury) spowolnienie tempa wschodów oraz ukazywania się kolejnych liści. Rośliny osiągają fazę strzelania w źdźbło przy dniu długim, powodującym skrócenie okresu od strzelania w źdźbło do kłoszenia, w którym ostatecznie formują się płodne kwiatki w kłosie. Opóźnienie terminu siewu skutkuje więc zmniejszeniem plonu ziarna z jednostki powierzchni, co z kolei jest wynikiem słabszego krzewienia i mniejszej obsady kłosów, mniejszego plonu ziarna z rośliny i z kłosa oraz mniejszej liczby ziaren z rośliny.

Także w przypadku zbóż jarych zbyt późny siew oddziałuje niekorzystnie na ich wzrost i rozwój. Wraz z wydłużaniem dnia i wzrostem temperatury następuje szybkie przechodzenie roślin z fazy wegetatywnej w generatywną, w związku z czym słabiej się krzewią i liczba kłosów na jednostce powierzchni jest niewystarczająca do osiągnięcia wysokiego plonu.

Czynniki wpływające na jakość ziarna pszenicy

Ponad 50 proc. zbiorów pszenicy ozimej przeznacza się na cele konsumpcyjne, przede wszystkim do wyrobu mąki i wypieku pieczywa, a to wymaga odpowiedniego surowca. Dlatego w produkcji pszenicy liczy się nie tylko wysoki plon, ale także...

czytaj więcej

Badania prowadzone w IUNG-PIB w Puławach wskazują na istnienie różnic odmianowych co do wrażliwości na opóźnienie terminu siewu. Odmiany mniej wrażliwe reagują tylko niewielkim spadkiem plonu i zmianami cech jego struktury. Spośród badanych odmian pszenicy ozimej mniej wrażliwe to: Smuga, Figura, Mulan, Ostroga i Matrix. Jednak zdecydowana większość odmian reaguje obniżką plonu przy siewie opóźnionym o ok. 30 dni.

Gęstość siewu

Wyznaczenie optymalnej gęstości siewu jest dość trudne, bo zależy od czynników siedliskowych i agrotechnicznych.

W słabszych warunkach glebowych (gorsza żyzność, luźniejszy skład granulometryczny gleby, kwaśny odczyn) zboża należy wysiewać gęściej niż na glebach lepszych. Jest to spowodowane gorszym rozkrzewieniem roślin rosnących na glebach o mniejszej zasobności w składniki pokarmowe i wodę. Jęczmień i pszenica, jako bardziej wrażliwe na warunki glebowe, wymagają większych ilości wysiewu w porównaniu z owsem czy pszenżytem.

Z kolei na glebach żyznych duża obsada roślin sprzyja wyleganiu, a nadmierne zagęszczenie łanu i słabe jego przewietrzanie powodują wzrost porażenia zbóż przez choroby, co przyczynia się do znacznych strat plonu. Na stanowiskach po zbożach, które zalicza się do złych przedplonów, racjonalne jest zwiększenie ilości wysiewu, przede wszystkim ze względu na przenoszenie chorób podsuszkowych, które ujemnie wpływających na liczbę kłosów w łanie.

Przygotowania do siewu zbóż ozimych

Pierwsza dekada września w zależności od regionu Polski to właściwy termin na wykonanie zasiewów zbóż ozimych. Jednak przed zasiewem warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych elementów, aby ta czynność została wykonana...

czytaj więcej

Odmiany poszczególnych gatunków zbóż różnią się wymaganiami co do normy wysiewu. Gęściej należy wysiewać odmiany słabiej krzewiące się, o mniejszych wymaganiach świetlnych i bardziej odporne na wyleganie oraz choroby.

Spośród zbóż jarych ze względu na silne krzewienie się i słabą odporność na wyleganie, rzadszego siewu wymaga jęczmień.

Spośród zbóż ozimych, gęściej należy wysiewać pszenicę, nieco rzadziej pszenżyto, zaś jeszcze rzadszego siewu wymagają jęczmień i żyto. Spośród odmian żyta rzadszego siewu wymagają odmiany heterozyjne.

W miarę podwyższania poziomu nawożenia azotem, który wpływa dodatnio na krzewistość roślin zbożowych, słabnie efektywność dużej gęstości siewu. Natomiast w warunkach niedoboru azotu rośliny krzewią się słabo i występuje niedostateczna liczba kłosów na jednostce powierzchni, co jest przyczyną niskich plonów i sprzyja rozwojowi chwastów. W takich warunkach wskazane jest zagęszczenie łanu przez stosowanie większej ilości wysiewu. Jednak i w tym przypadku należy zwrócić uwagę na właściwości odmian. W badaniach prowadzonych w IUNG-PIB nad pszenżytem ozimym stwierdzono wyższy poziom plonowania odmiany Subito przy gęstości siewu 350 ziaren/m² i nawożeniu 120 kg N/ha, natomiast stosując mniejszą ilość wysiewu wystarczające było nawożenie 80 kg N/ha. U odmiany Palermo, bez względu na ilość wysiewu, wyższy plon otrzymywano przy wyższej dawce azotu. Odmiana Wiarus natomiast na obu dawkach azotu plonowała wyżej gdy zastosowano większą ilość wysiewu.

Nawożenie azotem

Azot jest składnikiem pokarmowym, który najbardziej wpływa na wzrost i rozwój zbóż, ale niekorzystny jest zarówno jego niedobór, jak i nadmiar. Niedobór azotu hamuje wzrost roślin i ogranicza ich plonowanie, natomiast nadmiar powoduje zbyt intensywny wzrost masy wegetatywnej, przez co rośliny są bardziej podatne na wyleganie i porażenie przez choroby. Azot należy stosować ostrożnie, tj. podawać tylko dawki niezbędne, wynikające z zawartości N w glebie (dawka przedsiewna) oraz warunków pogody, a także kondycji roślin i zawartości azotu w roślinach.

Głęboka czy płytka uprawa bezorkowa pod pszenicę ozimą?

Decydując się na uprawę bezorkową gleb ciężkich należy zwracać szczególną uwagę na jej głębokość. Umiejętność doboru głębokości uprawy roli zyskuje na znaczeniu szczególnie w uproszczonych zmianowaniach, w których rośliny...

czytaj więcej

W okresie krzewienia azot stymuluje roślinę do wytwarzania pędów, decyduje zatem o liczbie kłosów na jednostce powierzchni. Do fazy końca krzewienia rośliny pobierają 20-25 proc. całkowitego pobrania. Zbyt obfite zaopatrzenie zbóż w ten składnik w tym czasie wydłuża okres tworzenia się pędów, powstaje ich nadmierna liczba i w konsekwencji są one słabe, najczęściej nieproduktywne. W okresie od strzelania w źdźbło do końca kwitnienia zboża pobierają 50-60 proc. całkowitej ilości azotu. Dobre zaopatrzenie w azot w tym okresie wpływa na liczbę ziarniaków w kłosie. Od kwitnienia do dojrzewania dostatek azotu wpływa na dobre zawiązywanie ziarniaków i tworzenie ich masy, natomiast niedobór skraca czas dojrzewania i zmniejsza ilość azotu w ziarnie.

Największą efektywność nawożenia uzyskuje się na glebach o odczynie obojętnym lub zbliżonym do obojętnego, dlatego konieczna jest kontrola zakwaszenia i wapnowanie gleb o niskim pH.

Podczas badań prowadzonych w IUNG-PIB nad plonowaniem gatunków i odmian zbóż w różnych technologiach uprawy, w technologii intensywnej stosowano większą dawkę azotu. W przypadku jęczmienia obie badane odmiany nie reagowały zwyżką plonów na wzrost dawki azotu, pszenica, pszenżyto oraz żyto mieszańcowe plonowały istotnie wyżej przy większej dawce azotu, żyto populacyjne na wzrost dawki azotu reagowało zmniejszeniem plonu.

Uprawa roli

Obecnie bardzo często stosowane są różne uproszczenia w uprawie roli. Jednym z nich jest zaniechanie orki i zastąpienie pługa przez inne narzędzia lub zestawy uprawowe czy uprawowo-siewne. Ich dodatni wpływ na wynik ekonomiczny nie podlega dyskusji. Jednak wieloletnie stosowanie uproszczeń przyczynia się do zmian fizycznych gleby, wzrasta jej gęstość i zwięzłość. Dlatego istotny z punktu widzenia przedsiębiorcy rolnego jest wpływ uproszczeń na plonowanie. Badania prowadzone w IUNG-PIB w Puławach wskazały, że odmiany owsa reagują na uproszczenia spadkiem plonowania, bardziej tolerancyjne na ich stosowanie jest pszenżyto jare i jęczmień jary.

Tabela 1. Cechy struktury plonu pszenicy ozimej w zależności od terminu siewu (Podolska, Wyzińska)

Tabela 2. Normy wysiewu zbóż ozimych i jarych w różnych warunkach glebowych w kg/ha

• Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 9-2018 - ZAPRENUMERUJ