Uprawa i produkcja tytoniu w Polsce

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa od 2017 roku realizuje zadania związane z monitorowaniem uprawy tytoniu oraz nadzorem nad produkcją i zbyciem surowca tytoniowego na podstawie ustawy o organizacji niektórych rynków rolnych oraz o podatku akcyzowym. Działania mają na celu ograniczenie szarej strefy w handlu suszem tytoniowym i wyrobami tytoniowymi w Polsce.

Uprawa tytoniu w Polsce ma długą tradycję, jej początki sięgają schyłku XVI wieku. Obecnie objęta jest regulacjami mającymi na celu uszczelnienie obrotu surowcem tytoniowym.

Warunkiem prowadzenia przez producenta rolnego działalności w zakresie uprawy tytoniu, produkcji lub zbycia surowca tytoniowego jest uzyskanie wpisu do rejestru producentów surowca tytoniowego, prowadzonego przez Dyrektora OT KOWR właściwego ze względu na miejsce zamieszkania i adres albo siedzibę i adres producenta rolnego.  Wpis do rejestru dokonywany jest na wniosek producenta rolnego.

Producent surowca tytoniowego, który otrzymał decyzję o wpisie do rejestru producentów surowca tytoniowego, składa roczną Informację o produkcji i zbyciu surowca tytoniowego w terminie do dnia 15 maja każdego roku. Natomiast nabywcy surowca tytoniowego są zobowiązani przekazać Dyrektorowi Generalnego KOWR informację o nabyciu surowca tytoniowego pochodzącego ze zbiorów z poprzedniego roku albo informację o nieprzeprowadzeniu skupu suszu tytoniowego do 30 czerwca każdego roku kalendarzowego.

Polska jest jednym z największych producentów tytoniu w UE. W 2021 r. uprawa tytoniu w Polsce prowadzona była w ponad 3,8 tys. gospodarstw rolnych na powierzchni ok. 9,5 tys. hektarów. Plantacje tytoniu w 2021 r. występowały głównie w województwach: lubelskim, podkarpackim, małopolskim i świętokrzyskim. Ponad połowa całej powierzchni uprawy tytoniu znajdowała się na Lubelszczyźnie (66%), znacznie mniejsza część w województwie podkarpackim (ok. 11%) oraz małopolskim i świętokrzyskim (ok. 6%). W województwach zachodniopomorskim oraz lubuskim nie odnotowano uprawy tytoniu.


Na przestrzeni ostatnich 10 lat zauważyć można wyraźny trend spadkowy w uprawie tytoniu. Znacząco spadła liczba gospodarstw uprawiających tytoń. W 2012 r. uprawa tytoniu w Polsce była prowadzona w 9,5 tys. gospodarstw rolnych na powierzchni ok 15 tys. hektarów. W 2021 r. liczba ta wynosiła ok. 3,8 tys. (spadek o ok. 50% w stosunku do roku 2012).

Skala produkcji surowca tytoniowego plasuje Polskę w czołówce europejskich producentów tytoniu, jednakże produkcja krajowa spada z roku na rok. Produkcja krajowa utrzymywała się od 2007 r. na poziomie powyżej 30 tys. ton rocznie, a w ciągu ostatnich 4 lat wynosiła ok. 24 tys. ton rocznie.

Areał uprawy tytoniu charakteryzuje się silną koncentracją w ujęciu regionalnym. Podstawą rejonizacji uprawy tytoniu są w głównej mierze warunki klimatyczne i glebowe oraz zasoby siły roboczej. Uprawą tytoniu zajmują się wyspecjalizowane gospodarstwa rolne, zrzeszające się w grupy producentów. Na rynku tytoniu w 2021 r. funkcjonowało 10 grup producentów, które zrzeszały ponad 2,5 tys. członków.

Na uprawę tytoniu negatywnie wpływają niekorzystne zmiany klimatyczne i nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych, w tym okresy suszy i opady gradu. Zagrożeniem są również małe zasoby wody, które negatywnie wpływają na plonowanie. Opłacalność produkcji bardzo spadła, a koszty pracy rosną. Można zaobserwować małe zainteresowanie młodych rolników uprawą tytoniu ze względu na jej niską rentowność i dużą pracochłonność. Krajowa konsumpcja tytoniu wykazuje tendencję spadkową, co jest wynikiem wzrostu cen, wprowadzenia restrykcyjnych zakazów palenia oraz rosnącej świadomości prozdrowotnej.

Szansami rozwoju sektora tytoniowego są koncentracja uprawy w dużych podmiotach gospodarczych, np. organizacjach producentów, modernizacja gospodarstw, oraz działania na rzecz łagodzenia niekorzystnych zmian klimatycznych. Niezbędne jest również wprowadzenie działań interwencyjnych w sektorze tytoniowym np. poprzez wsparcie działań inwestycyjnych (wsparcie działań na rzecz innowacji i ochrony środowiska, wzrost kwalifikacji i doświadczenia zawodowego rolników). Inwestycje modernizacyjne powinny obejmować: budynki i budowle, maszyny rolnicze, środki transportu, nowoczesny materiał siewny, organizację gospodarki magazynowej i logistyki oraz systemy organizacji i planowania w gospodarstwie rolnym.

W kontekście rozwoju sektora uprawy tytoniu w Polsce istotne jest również, aby przemysł tytoniowy w jak największym stopniu wykorzystywał krajowy surowiec. Niezbędne jest zwiększenie zakupu polskiego tytoniu przez koncerny tytoniowe działające na terenie kraju.

Formularz „Informacji o produkcji i zbyciu surowca tytoniowego” dostępny jest na stronie internetowej KOWR w zakładce Warunki monitorowania i nadzoru nad uprawą tytoniu, produkcją i zbyciem surowca.