Coraz większa presja gatunków ciepłolubnych

Duży areał uprawy, intensyfikacja produkcji oraz zmiany klimatu to główne czynniki wpływające na zwiększanie presji ze strony szkodników rzepaku. Jego ochronę warto rozpocząć już w okresie wschodów. Jest to ważny etap w drodze do uzyskania zadowalającego plonu.

W ostatnich latach największe straty w uprawie rzepaku powoduje śmietka kapuściana, której larwy żerują na korzeniach i szyjce korzeniowej. Podziemne części rzepaku uszkadzają także larwy chowacza galasówka, drążąc chodniki w korzeniu głównym lub szyjce korzeniowej (na korzeniach powstają wtedy charakterystyczne wyrośla, tzw. galasy). Wzrasta także liczebność wielożernych szkodników glebowych, szczególnie rolnic, drutowców i leni. Z powodu uszkodzenia podziemnych części przez tę grupę szkodników, oprócz zahamowania wzrostu rośliny są bardzo często wtórnie porażane przez sprawców chorób.

Pogoda pomaga mszycom

Od kilku lat w okresie jesieni obserwuje się wyjątkową aktywność mszycy kapuścianej, a przede wszystkim brzoskwiniowej, która jest bardzo efektywnym wektorem wirusów żółtaczki rzepy (TuYV). Mszyce zasiedlają głównie spodnie strony liści rzepaku, co utrudnia ich zwalczanie. Zmiany klimatu przejawiające się ciepłymi i długimi jesieniami sprzyjają rozwojowi mszyc, a tym samym rozprzestrzenianiu się infekcji wirusowych (potrafią rozwijać się i żerować aż do pierwszych przymrozków). Takie warunki pogodowe sprzyjają również masowym pojawom pchełek – rzepakowej i ziemnych. Chrząszcze pchełek żerują na liścieniach i liściach rzepaku wygryzając w nich otwory, ale gdy pojawiają się masowo, to mogą je całkowicie zeszkieletować. Szkodliwe są także larwy pchełek, żerujące w zależności od gatunku na korzeniach, w nerwach głównych, ogonkach liściowych lub w pędach. W okresie jesieni młodym roślinom rzepaku zagraża ostatnie pokolenie tantnisia krzyżowiaczka, którego gąsienice wygryzają dolną skórkę i miękisz tworząc na liściach charakterystyczne okienka. W nieco podobny sposób żerują larwy miniarki kapuścianki, ale wyjadają miękisz pomiędzy skórkami, tworząc nieregularne korytarze, tzw. miny. Przede wszystkim za sprawą zmian klimatu coraz liczniej pojawia się w uprawach rzepaku mączlik warzywny, którego szkodliwość zbliżona jest do mszyc. Lokalnie, ale zwykle poważne straty mogą powodować także żarłoczne larwy gnatarza rzepakowca, które szybko potrafią zniszczyć całą niechronioną plantację.

Metody prewencyjne

Głównym założeniem ochrony integrowanej jest ograniczenie liczebności agrofagów do poziomu nie zagrażającego uprawie przy wykorzystaniu w pierwszej kolejności metod niechemicznych. Są to m.in.: odpowiednia agrotechnika i płodozmian (minimum 4-letnia przerwa w uprawie na tym samym stanowisku), izolacja przestrzenna od innych upraw kapustowatych, ograniczanie zachwaszczenia (w tym likwidacja samosiewów rzepaku), zbilansowane nawożenie i odpowiednia norma i parametry siewu. Wraz z decyzjami KE o stopniowym wycofywaniu kolejnych substancji czynnych środków ochrony roślin (w tym insektycydów), duże nadzieje pokładane są w metodzie hodowlanej. Sukcesywnie pojawiają się odmiany odporne lub tolerancyjne na szkodniki (i wirusy), dostosowane wymaganiami do warunków klimatyczno-glebowych panujących w danym rejonie uprawy.

Stosowanie metod prewencyjnych pozwala zauważalnie obniżyć poziom późniejszej chemizacji, co jest główną ideą integrowanej ochrony roślin.

Monitoring plantacji

Cały czas jednak główną metodą ochrony rzepaku i wielu innych upraw jest chemiczne zwalczanie szkodników. Jednak, żeby zminimalizować poziom chemizacji i jednocześnie osiągnąć zamierzony efekt, przed podjęciem decyzji o zabiegu zwalczania konieczny jest dokładny monitoring plantacji pod kątem terminu pojawu szkodników i ich nasilenia czy poziomu powodowanych uszkodzeń. W zależności od gatunku, monitoring prowadzi się przedsiewnie wykonując odkrywki glebowe i przesiewanie gleby (szkodniki glebowe), a po wschodach m.in. wykładając żółte naczynia (mszyce, śmietki) czy wykonując bezpośrednią obserwację roślin. Tylko w taki sposób można precyzyjnie określić moment przekroczenia progu szkodliwości przez danego szkodnika i wykonać zabieg skutecznego zwalczania. W często zmiennych warunkach pogodowych w okresie jesieni, ważnym czynnikiem jest temperatura (mierzona bezpośrednio na plantacji), w której dany insektycyd wykazuje optymalną skuteczność. Neonikotynoidy i ich mieszaniny działają w szerokim zakresie temperatur, natomiast pyretroidy najwyższą skuteczność wykazują w temperaturze poniżej 20°C.

Korzyści z zaprawiania

Skutecznym sposobem ochrony rzepaku przed szkodnikami, już od momentu kiełkowania, jest stosowanie zapraw nasiennych. Jest to zabieg bezpieczniejszy dla środowiska od serii wykonywanych w późniejszych terminach koniecznych zabiegów nalistnych. Aktualnie w rzepaku zarejestrowane są trzy zaprawy (w tym fugicydowa ograniczająca pchełki, zawierająca bakterie Bacillus amyloliquefaciens) oraz granulat doglebowy do stosowania w trakcie siewu. Zaprawy działają w roślinie układowo i niezależnie od temperatury (w przypadku rzepaku maksymalnie do fazy 5 liści właściwych). W pewnym zakresie ograniczają pośrednio także liczebność innych gatunków szkodników niż te, na które są zarejestrowane, np. szkodniki glebowe czy mszyce.

Artykuł ukazał się w wydaniu 09/2021 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ

Możliwości ograniczania jesiennych szkodników rzepaku ozimego