Aktywni sprawcy chorób

Wegetacja rzepaku ozimego jest jedną z najdłuższych, ponieważ trwa około 11 miesięcy. W tym czasie rośliny narażone są na działanie wielu niekorzystnych czynników abiotycznych, jak na przykład: ujemne temperatury, susza, ulewne deszcze i gradobicia, a także biotycznych, jak np. szkodniki i choroby.

Do ważnych chorób, które wpływają w dużym stopniu na straty w plonie należą: zgnilizna twardzikowa, sucha zgnilizna kapustnych, czerń krzyżowych i kiła kapusty. Można by wymienić większą liczbę chorób, ale występują one lokalnie i nie powodują strat w każdym sezonie.

Objawy porażenia

Sprawca zgnilizny twardzikowej – grzyb Sclerotinia sclerotiorum jest grzybem polifagicznym, co oznacza że ma zdolność porażenia wielu roślin uprawnych, nie tylko rolniczych, ale też ogrodniczych (warzyw i kwiatów). Objawy porażenia stwierdzane są późno, często gdy rzepak kwitnie lub gdy zaczynają tworzyć się łuszczyny. Jest to duży problem, ponieważ na zastosowanie fungicydu, który zahamowałby rozwój sprawcy zgnilizny twardzikowej jest już za późno. Pierwsze objawy na przyziemnej części łodyg lub partiach nieco wyższych oznaczają, że są już niezliczone ilości zarodników grzyba w masie powietrza, które otacza rośliny na plantacji, a w powierzchniowej warstwie gleby nie brakuje grzybni tego patogenu. Jest to następstwo obecności w glebie dużej ilości przetrwalników sprawcy choroby, które osypały się z porażonych roślin rosnących w poprzednich sezonach wegetacyjnych na polach, na których uprawiano rzepak lub inne gatunki żywicielskie, np.. słonecznik, rośliny bobowate czy psiankowate.

Duża siła rażenia

Grzyb S. sclerotiorum ma duże zdolności do przetrwania w środowisku w postaci przetrwalników. Dzięki możliwości tworzenia apotecjów wyrastających z przetrwalników, na powierzchni których tworzą się miliony zarodników workowych, po ich uwolnieniu się do powietrza, jednocześnie porażonych może być wiele płatków kwiatowych kwitnącego rzepaku. Płatki te stanowią pierwotne źródło pokarmu dla rozwijającej się z zarodników grzybni. Opadają na liście, przyklejają się do łodygi i rozgałęzień rzepaku. Gdy na tych częściach rośliny znajdzie się jakakolwiek mikroskopijnie uszkodzona tkanka, zaczyna rozwijać się proces chorobowy.

Początek jest „niewinny” – zaczyna się od małej, owalnej, białoszarej plamy, której powierzchnia szybko się powiększa, wyraźnie odznaczając się od zielonych tkanek pędu. W tym czasie wewnątrz niej tkanki ulegają stopniowemu zniszczeniu przez rozrastającą się grzybnię. W obrębie grzybni, na powierzchni i we wnętrzu łodygi, szybko tworzą się liczne, czarne, o różnorodnym kształcie, grubościenne, odporne na czynniki zewnętrzne sklerocja. Grzyb rozwijając się niszczy porażoną łodygę, co zakłóca w roślinie przepływ asymilatów i wody ze składnikami mineralnymi. Po omłocie, przetrwalniki zostają na powierzchni gleby, a także w resztkach łodyg. Stanowią one bardzo duże zagrożenie szczególnie w przypadku, gdy rzepak będzie uprawiany tym samym miejscu np. za dwa – trzy lata. Ważną rolę w namnażaniu się patogena odgrywają inne rośliny żywicielskie, wymienione już wcześniej, uprawiane na tym stanowisku oraz chwasty.

To sprzyja rozwojowi grzyba

Sama obecność przetrwalników na powierzchni gleby lub tuż pod nią, nie wystarczy, aby nastąpił rozwój grzyba i pojawiła się choroba. Potrzebne są jeszcze odpowiednia wilgotność gleby i temperatura 10-12 st. C w czasie, gdy rzepak znajduje się w fazie żółtego pąka, początku kwitnienia i opadania pierwszych płatków kwiatowych na pędzie głównym. Takie warunki decydują o rozwoju grzyba i powstawaniu na sklerocjach owocników stadium doskonałego wytwarzającego zarodniki workowe, a także zwiększają ryzyko nagłego i masowego wystąpienia zgnilizny twardzikowej. Natomiast jeżeli jest chłodno, a przede wszystkim gdy gleba jest sucha, następuje hamowanie rozwoju sprawcy choroby i jest to wskazaniem do opóźnienia wykonania zabiegu. W związku z możliwością szybkiego rozwoju grzyba S. sclerotiorum, wykonywany zabieg powinien mieć charakter profilaktyczny. „Kłania się” tutaj uniwersalna zasada obowiązująca przy stosowaniu fungicydów „lepiej szybciej, niż później”.

Program stosowania fungicydów

Zwalczając zgniliznę twardzikową, można wykonać jeden zabieg opryskiwania pełną dawką podaną w etykiecie środka. Zaleca się stosować fungicydy co najmniej dwuskładnikowe, których jedna z substancji czynnych jest o działaniu wgłębnym, semisystemicznym i długo pozostaje na powierzchni chronionego organu rośliny. W tym przypadku ważna jest precyzja i termin wykonania zabiegu. Substancje czynne fungicydów odpowiedzialne są za hamowanie procesów metabolicznych i rozwoju grzybni patogenu. Działają one do 3-4 tygodni. Od pewnego czasu, ze względu na warunki pogodowe powodujące wcześniejszy rozwój grzyba na plantacji, zaleca się wykonywanie dwóch zabiegów fungicydowych, ale w obniżonych dawkach. W takim przypadku pierwszy zabieg wykonuje się we wcześniejszej fazie, np. żółtego pąka. Jest to szczególnie ważne, gdy gleba w tym czasie jest wilgotna. Drugi zabieg należy wykonać nie później niż po 21 dniach. Stosowanie obniżonych dawek i łączenie środków wykonuje się na własną odpowiedzialność! 

Tabela. Przykłady fungicydów zarejestrowanych do zwalczania zgnilizny twardzikowej

Artykuł ukazał się w wydaniu 04/2022 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ