Szkodniki w minionym sezonie i prognoza na 2014 rok

Biologia większości szkodników w dużej mierze zależy od czynników atmosferycznych, głównie temperatury i opadów. Dlatego prognozowanie nasilenia ich pojawu nie jest takie proste.
Ubiegłoroczna zima wyraźnie się przedłużała, na szczęście panujące warunki nie były najgorsze, a przed mrozem rośliny chroniła okrywa śnieżna. Wiosna przyszła stosunkowo późno, pola długo były nasiąknięte wodą, co uniemożliwiało terminowe rozpoczęcie zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych. Wegetacja ruszyła z około trzytygodniowym opóźnieniem. Deszczowy maj i czerwiec nie sprzyjały rozwojowi wielu gatunków szkodników, jednak kolejne ciepłe miesiące powodowały niekiedy gwałtowny wzrost ich liczebności.
Obserwowane w ostatnich latach zmiany pogody powodują załamywanie się populacji jednych gatunków szkodników, ale wzrost innych. Wyższe temperatury są przyczyną pojawiania się nowych zagrożeń, zwłaszcza ze strony gatunków ciepłolubnych, które do tej pory nie miały w naszym kraju większego znaczenia gospodarczego, bądź też całkiem nowych, pochodzących głównie z południowej i wschodniej Europy. Istotny wpływ na zmiany w liczebności i szkodliwości poszczególnych gatunków mają również coraz powszechniej stosowane uproszczenia w uprawie.
Ze względu na powyższe czynniki, prognozowanie pojawu szkodników w sposób precyzyjny jest bardzo trudne. Znając jednak warunki sprzyjające ich rozwojowi, można przewidzieć zagrożenie w różnych uprawach, aby nie dać się zaskoczyć.
ZBOŻA
Mszyce i skoczki
W sezonie 2012/13 nasilenie występowania tych gatunków było zróżnicowane w zależności od regionu, lokalnie wysokie, zwłaszcza mszycy czeremchowo-zbożowej w południowych rejonach Polski.
Prognoza na sezon 2013/14: rozwojowi mszyc i skoczków sprzyja ciepła i sucha pogoda, wczesny siew ozimin i wysoki poziom nawożenia (zwłaszcza azotowego). Tegoroczna ciepła jesień pozwoliła na dłuższy niż zazwyczaj rozwój owadów na oziminach, zwiększając tym samym ryzyko wystąpienia infekcji wirusowych zbóż.
Skrzypionki
W sezonie 2012/13 szkodniki te wystąpiły w średnim nasileniu, tylko lokalnie licznie, i wtedy stanowiły poważniejszy problem w uprawach zbóż.
Prognoza na sezon 2013/14: w korzystnych warunkach pogodowych mogą pojawiać się liczniej i powodować straty w uprawach. Ich rozwojowi sprzyja ciepła i sucha pogoda, intensywna uprawa zbóż, niezrównoważone nawożenie i uproszczenia agrotechniki.
Lednica zbożowa i żółwinek zbożowy
W sezonie 2012/13 pluskwiaki te wystąpiły licznie tylko lokalnie i tylko w okresie kłoszenia.
Prognoza na sezon 2013/14: od kilku lat obserwuje się wzrost znaczenia tych gatunków w południowych i centralnych regionach kraju. Korzystne warunki dla ich rozwoju to późny siew i uproszczenia agrotechniki.
Miniarki
W sezonie 2012/13 miniarki wystąpiły w podobnym nasileniu jak w latach ubiegłych, nie stanowiąc poważniejszego zagrożenia w uprawach zbóż. Tylko lokalnie odnotowano zwiększoną liczebność szkodnika i silniejsze żerowanie.
Prognoza na sezon 2013/14: od kilku lat sprzyjające warunki pogodowe powodują, że szkodniki minujące liście nabierają coraz większego znaczenia w uprawach ozimin. Rozwojowi i żerowaniu miniarek sprzyja ciepła i długa jesień.
Ploniarka zbożówka
W sezonie 2012/13 tylko lokalnie obserwowano liczne wystąpienie tej muchówki i większe uszkodzenia w uprawach.
Prognoza na sezon 2013/14: duży wpływ na wystąpienie szkodnika ma pogoda panująca wiosną. Rozwojowi ploniarki sprzyja chłodna wiosna, wczesny siew ozimin i uproszczenia agrotechniki. Od kilku lat obserwuje się wzrost liczebności tego gatunku w Polsce.
Łokaś garbatek
W sezonie 2012/13 tylko lokalnie wystąpił dość licznie i spowodował istotne straty w uprawach zbóż.
Prognoza na sezon 2013/14: szkodnik może zwiększać zasięg występowania w sprzyjających warunkach rozwoju, a są to: uproszczenia agrotechniki, przede wszystkim brak uprawy pożniwnej, uprawa po wieloletnich odłogach i monokultury zbożowe.
Wciornastki
W sezonie 2012/13 lokalnie obserwowano zwiększoną liczebność wciornastków w okresie kłoszenia.
Prognoza na sezon 2013/14: przewiduje się nasilenie występowania szkodnika na podobnym poziomie. Z uwagi na możliwość przenoszenia chorób wirusowych nie należy lekceważyć występowania wciornastków na plantacjach. Korzystne warunki rozwoju to ciepła i umiarkowanie wilgotna pogoda.
KUKURYDZA
Omacnica prosowianka
W 2013 r. szkodnik wystąpił w całym kraju, ale największe straty wyrządził w rejonach południowych (lokalnie dochodziły nawet do 90 proc.). Po raz pierwszy zaobserwowano uszkodzenia sięgające ok. 80 proc. w Polsce środkowej i północnej.
Prognoza na 2014 r.: nadal przewiduje się duże zagrożenie ze strony omacnicy prosowianki na plantacjach kukurydzy, szczególnie w południowych rejonach kraju. W przypadku korzystnych warunków będzie można obserwować wzmożoną ekspansję gatunku w kierunku północnym. Rozwojowi szkodnika sprzyjają: wzrost powierzchni uprawy kukurydzy, późny zbiór, uprawa w monokulturze, uproszczenia agrotechniki, nierozdrabnianie resztek pożniwnych i niezrównoważone nawożenie azotem.
Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa
W 2013 r. obecność szkodnika stwierdzano w 11 województwach południowej i centralnej Polski, w tym po raz pierwszy w woj. podlaskim.
Prognoza na 2014 r.: w korzystnych warunkach możliwy jest wzrost liczebności i szkodliwości stonki oraz jej dalsza ekspansja w kierunku północnym. Rozwojowi stonki sprzyjają: monokultura, ciepła pogoda w okresie wiosenno-letnim, a także niewielkie możliwości chemicznego zwalczania.
Mszyce
W 2013 r. nasilenie występowania mszyc w uprawie kukurydzy było zróżnicowane, w zależności od regionu, szczególnie licznie zasiedlały plantacje położone w sąsiedztwie upraw zbóż.
Prognoza na 2014 r.: w sprzyjających warunkach liczebność mszyc może gwałtownie wzrastać, a to powoduje wzrost zagrożenia ze strony infekcji wirusowych oraz chorób grzybowych i bakteryjnych. Rozwojowi mszyc sprzyjają: ciepła i sucha pogoda, wysokie nawożenie azotem oraz zachwaszczenie plantacji gatunkami jednoliściennymi.
Urazek kukurydziany
W 2013 r. obserwowano wzrost liczebności chrząszcza. Największe szkody wyrządził na roślinach wcześniej uszkodzonych przez omacnicę prosowiankę, ptaki i zwierzęta łowne.
Prognoza na 2014 r.: nasilenie liczebności szkodnika może wzrastać tylko w korzystnych dla jego rozwoju warunkach, a są to: uprawa kukurydzy w monokulturze i wcześniejsze uszkodzenia roślin.
Ploniarka zbożówka
W 2013 r. zaobserwowano wzrost uszkodzeń w kukurydzy na terenie całego kraju; lokalnie dochodziły one nawet do 40 proc.
Prognoza na 2014 r.: można się spodziewać dalszego wzrostu uszkodzeń powodowanych przez ploniarkę. Biologia szkodnika w dużym stopniu zależy jednak od pogody - jego rozwojowi sprzyja chłodna wiosna oraz późny siew kukurydzy.
RZEPAK OZIMY
Chowacz galasówek
W sezonie 2012/13 występował w ograniczonym nasileniu i stwierdzano go tylko lokalnie, głównie w południowo-wschodnich rejonach kraju.
Prognoza na sezon 2013/14: przewiduje się nasilenie występowania chowacza galasówka. Jego rozwojowi sprzyjają: długa i ciepła jesień, uproszczona agrotechnika, monokultura i brak izolacji przestrzennej od kapustowatych, a także wysiew niezaprawionego materiału siewnego, późny siew i niski poziom nawożenia.
Chowacz brukwiaczek i czterozębny
W sezonie 2012/13 wiosną chrząszcze obserwowano w umiarkowanym nasileniu, w niektórych rejonach odnotowano wzrost zagrożenia ze strony chowacza czterozębnego.
Prognoza na sezon 2013/14: ostra zima i sucha wiosna powodują osłabienie roślin i zwiększają ryzyko uszkodzeń przez szkodniki łodygowe. Ich rozwojowi sprzyjają także: uproszczenia agrotechniki, niski poziom nawożenia oraz brak izolacji przestrzennej od kapustowatych.
Chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik
W sezonie 2012/13 nie zaobserwowano wzrostu liczebności szkodników łuszczynowych, mniejsza była także ich szkodliwość w porównaniu z poprzednim sezonem.
Prognoza na sezon 2013/14: przewiduje się wzrost nasilenia występowania obu gatunków i zwiększenie powodowanych przez nie uszkodzeń w uprawach rzepaku, szczególnie na niewłaściwie chronionych plantacjach. Korzystne warunki rozwoju to: uproszczenia agrotechniki, wysiew odmian wcześnie zakwitających oraz brak izolacji przestrzennej od kapustowatych.
Słodyszek rzepakowy
W sezonie 2012/13 liczebność i poziom szkodliwości słodyszka utrzymał się na podobnym poziomie jak w sezonie 2011/12.
Prognoza na sezon 2013/14: należy się liczyć ze wzrostem szkodliwości słodyszka. Jego rozwojowi sprzyjają: uproszczenia agrotechniki, monokultura, uprawa odmian późno kwitnących, niski poziom nawożenia, brak izolacji przestrzennej od kapustowatych.
Mszyca kapuściana
W sezonie 2012/13 jej nasilenie było mniejsze niż wcześniej.
Prognoza na sezon 2013/14: przewiduje się wystąpienie mszyc na podobnym poziomie jak w tym roku. Korzystne warunki rozwoju to: łagodna zima i ciepła sucha wiosna, osłabienie roślin wskutek niedoboru wody, brak izolacji przestrzennej od kapustowatych.
Tantniś krzyżowiaczek
W sezonie 2012/13 liczebność tego gatunku zmniejszyła się w porównaniu do sezonów poprzednich, a szkodnik stanowił większe zagrożenie tylko lokalnie.
Prognoza na sezon 2013/14: korzystne warunki rozwoju, takie jak długa i ciepła jesień, monokultura, brak izolacji przestrzennej od innych kapustowatych, mogą przyczynić się do wzrostu liczebności tego szkodnika i większych strat.
Śmietka kapuściana
W sezonie 2012/13, jesienią obserwowano duże nasilenie szkodnika w całym kraju.
Prognoza na sezon 2013/14: w sprzyjających warunkach może znacznie wzrosnąć poziom strat powodowanych przez śmietkę. Korzystne warunki rozwoju to: długa i ciepła jesień, uproszczona agrotechnika, monokultura, brak izolacji przestrzennej od kapustowatych, późny siew i niska norma wysiewu.
Ślimaki
W sezonie 2012/13 obfite opady deszczu w niektórych rejonach kraju, głównie na południu, sprzyjały rozwojowi ślimaków.
Prognoza na sezon 2013/14: przewiduje się wzrost zagrożenia ze strony ślimaków, zwłaszcza przy wysokiej wilgotności powietrza. Korzystne warunki dla ich rozwoju to: długa i mokra jesień, uproszczona agrotechnika, monokultura, brak izolacji przestrzennej od kapustowatych, pozostawianie resztek roślinnych po zbiorach.
BURAKI
Szkodniki glebowe
W 2013 r. wystąpiły w średnim nasileniu, tylko lokalnie wyrządziły większe szkody.
Prognoza na 2014 r.: można spodziewać się wzrostu ich liczebności w sprzyjających warunkach, a są to: stanowiska po nieużytkach, wieloletnich motylkowatych, łąkach i w pobliżu lasów.
Mątwik burakowy
W 2013 r. rośliny silnie uszkodzone przez mątwika burakowego obserwowano jedynie lokalnie.
Prognoza na 2014 r.: można spodziewać się wzrostu szkodliwości tylko w sprzyjających warunkach, a są to: ciepła wiosna, długie i upalne lato, wilgoć w momencie opuszczania cyst.
Rolnice
W 2013 r. w niektórych rejonach kraju stwierdzano dość liczne występowanie rolnic.
Prognoza na 2014 r.: w korzystnych warunkach rolnice mogą wyrządzać znaczące szkody. Ich rozwojowi sprzyja ciepła i sucha pogoda oraz silne zachwaszczenie.
Błyszczka jarzynówka, piętnówki
W 2013 r.: lokalnie występowały bardzo liczne i obserwowano wyraźne ślady żerowania gąsienic.
Prognoza na 2014 r.: przewiduje się nadal wysoką szkodliwość w uprawach buraków. Ich rozwojowi i żerowaniu sprzyjają: uprawa w monokulturze, uproszczona agrotechnika i zachwaszczenie.
Pchełka burakowa
W 2013 r., od czerwca obserwowano liczne objawy żerowania tego gatunku na plantacjach buraka.
Prognoza na 2014 r.: można spodziewać się wzrostu szkodliwości w sprzyjających warunkach, a są to: monokultura, uproszczona agrotechnika, późny siew, zachwaszczenie gatunkami z rodziny komosowatych, sucha, ciepła i słoneczna wiosna.
Mszyce
W 2013 r. mszyce tylko lokalnie występowały dość liczne, zwłaszcza na słabo chronionych plantacjach.
Prognoza na 2014 r.: w korzystnych warunkach dla rozwoju mszyc (ciepła i sucha pogoda, wysokie nawożenie azotem) ich liczebność i szkodliwość może wzrosnąć, zwłaszcza w aspekcie przenoszenia chorób wirusowych.
Śmietki
W 2013 r. szkodliwość śmietek w skali kraju była nieco niższa niż w ubiegłych latach, ale lokalnie utrzymywała się na wysokim poziomie.
Prognoza na 2014 r.: sprzyjająca pogoda, zwłaszcza ciepła i sucha wiosna, może spowodować wzrost liczebności i szkodliwości śmietek.
Przędziorek chmielowiec
W 2013 r. w sierpniu na plantacjach buraka cukrowego licznie obserwowano dorosłe osobniki i złoża jaj, lokalnie szkodnik spowodował bardzo wyraźne uszkodzenia roślin.
Prognoza na 2014 r.: szacuje się wystąpienie szkodnika w podobnym nasileniu, ale należy liczyć się z faktem, że uproszczona agrotechnika, wysokie temperatury i niewielkie opady mogą spowodować wzrost zagrożenia.
STRĄCZKOWE
Oprzędziki
W 2013 r. w okresie wschodów, które były znacznie opóźnione, nie obserwowano aż tak poważnych uszkodzeń powodowanych przez oprzędziki, jakie zwykle stwierdza się corocznie wiosną. W późniejszym okresie wegetacji ich szkodliwość w uprawach strączkowych była na poziomie zbliżonym jak w sezonie poprzednim.
Prognoza na 2014 r.: przewiduje się wysoki poziom szkodliwości oprzędzików, szczególnie w przypadku: ciepłej i suchej wiosny, braku izolacji przestrzennej od wieloletnich motylkowatych i stosowania uproszczeń w agrotechnice.
Mszyce
W 2013 r. zaobserwowano nieznaczny spadek liczebności mszyc w uprawach strączkowych w porównaniu z rokiem ubiegłym.
Prognoza na 2014 r.: przewiduje się wzrost liczebności i szkodliwości mszyc w uprawach roślin strączkowych, szczególnie na niewłaściwie chronionych plantacjach. Ich rozwojowi sprzyjają: późny siew, niezrównoważone nawożenie, brak izolacji przestrzennej od wieloletnich motylkowatych i innych bobowatych.
Pachówka strąkóweczka
W 2013 r. w niektórych rejonach kraju pojawiła się w dużym nasileniu.
Prognoza na 2014 r.: występowanie pachówki uzależnione jest w dużej mierze od warunków atmosferycznych. Rozwojowi szkodnika sprzyjają: monokultura, opóźniony siew i zbiór oraz sucha i upalna pogoda.
Strąkowce
W 2013 r. strąkowce tylko lokalnie występowały licznie, powodując istotne straty w uprawach.
Prognoza na 2014 r.: szkodniki wystąpią na umiarkowanym poziomie. Korzystne warunki rozwoju to: późny zbiór i pozostawianie resztek pożniwnych na polu.
Gąsienice motyli
W 2013 r. latem w zachodnich rejonach kraju występowały dość licznie, zwłaszcza na plantacjach soi.
Prognoza na 2014 r.: korzystny wpływ na rozwój motyli będzie miała ciepła i sucha pogoda oraz obecność chwastów, na których składają jaja i rozwijają się młode gąsienice.

dr inż. Przemysław Strażyński
Zakład Entomologii
IOR–PIB w Poznaniu