Najgorzej jest w województwie małopolskim i podkarpackim. Degradacja gleb postępuje
Odczyn jest jednym z podstawowych wskaźników charakteryzujących jakość gleby. Fot_Arkadiusz Artyszak
W Polsce problem nadmiernego zakwaszenia gleb dotyczy 50% użytków rolnych. W tych warunkach dochodzi do ich degradacji. W konsekwencji obserwuje się niską efektywność nawożenia, regres plonów i spadek opłacalności upraw.
Odczyn jest jednym z podstawowych wskaźników charakteryzujących jakość gleby. Według danych GUS w latach 2015-2018 gleby bardzo kwaśnie i kwaśne stanowiły 37% użytków rolnych. Rozpatrywanie problemu w relacji tylko do odczynu nie obrazuje jednak w pełni zjawiska. Lepszym punktem odniesienia jest udział gleb o potrzebach wapnowania z przedziału konieczne i potrzebne.
Optymalne pH gleby fundamentem efektywnego nawożenia
Na glebach kwaśnych efektywność nawożenia jest bardzo niska, a plony poniżej potencjału uprawianych odmian. Słabe wykorzystanie składników nawozowych, poza stratami ekonomicznymi, dodatkowo stanowi poważne zagrożenie dla środowiska...
Potrzeby wapnowania ujmują poza odczynem także kategorię agronomiczną gleby, a każda z nich ma swój własny zakres optymalnego odczynu. Według tego kryterium, w Polsce udział gleb zagrożonych degradacją z powodu zbyt niskiego odczynu wynosi 32%. Gdyby do tej wartości dodać jeszcze klasę „wskazane” okazałoby się, że problem dotyczy blisko połowy użytków rolnych.
Najgorzej sytuacja wygląda w województwach małopolskim i podkarpackim, gdzie odpowiednio 58 i 62% użytków rolnych jest w klasie potrzeb wapnowania konieczne i potrzebne, a najkorzystniej (poniżej 25%) w kujawsko-pomorskim, wielkopolskim, lubuskim, zachodniopomorskim i opolskim.
Decyduje przyroda i człowiek
Stopniowe i ciągłe zakwaszenie środowiska glebowego jest w dużej mierze procesem naturalnym, ale znacznie intensyfikowanym przez działalność rolniczą i gospodarczą człowieka.
Przed nawożeniem zbadaj odczyn i zasobność gleby
Każdy rolnik powinien systematycznie badać swoje pola pod kątem zawartości składników pokarmowych i stosownie do wyników analiz opracować strategię efektywnego, bezpiecznego dla środowiska i zgodnego z przepisami prawa nawożenia....
Zachodzi wówczas wymywanie w głąb profilu glebowego kationów wapnia i magnezu odpowiedzialnych za stabilizację odczynu. Poza tym wzrost zakwaszenia jest także skutkiem naturalnych procesów zachodzących w glebie takich jak: oddychanie mikroorganizmów i korzeni roślin, rozkład materii organicznej czy utlenianie związków azotu i siarki.
Działalność rolnicza intensyfikuje procesy naturalne przede wszystkim przez wynoszenie składników z plonami oraz stosowanie nawozów, w tym głównie zawierających amonową lub amidową formę azotu. Na przykład do zobojętnienia fizjologicznego zakwaszenia powstałego w wyniku zastosowania 100 kg siarczanu amonu, mocznika i saletry amonowej potrzeba odpowiednio 110, 80 i 60 kg CaCO3.
Wśród przyczyn związanych z działalnością gospodarczą człowieka należy wymienić głównie przemysł, który emituje do atmosfery gazowe związki amoniaku (NH3), dwutlenku siarki (SO2) i tlenków azotu (NOx). Gazy te odpowiadają za występowanie kwaśnych deszczy. W ostatnich dekadach, w skutek wprowadzenia restrykcyjnych norm emisji przemysłowych zanieczyszczeń, wdrożenia nowoczesnych technologii oczyszczania spalin czynnik ten stracił na znaczeniu.
15 proc. próbek gleb z pH poniżej 4,5, czyli odczyn bardzo kwaśny
Aż 15 proc. próbek gleby zbadanych przez stacje chemiczno-rolnicze w latach 2010-2013 miało pH poniżej 4,5, czyli odczyn bardzo kwaśny - podał GUS. Kolejne 28 proc. odznaczało się odczynem kwaśnym o pH od 4,6 do 5,5. Największy udział...
W przybliżeniu można przyjąć, że rocznie z powierzchni 1 ha warstwy ornej w wyniku procesów naturalnych i działalności człowieka ubywa ok. 150-300 kg CaO i 50 kg MgO.
Determinuje żyzność gleb
Odczyn, obok składu mechanicznego i próchnicy należy do podstawowych wskaźników, które decydują o żyzności gleb. Wpływa na aktywność mikroorganizmów, a przez to na tempo procesów mineralizacji i humifikacji materii organicznej. W warunkach gleb kwaśnych gwałtownie maleje liczba bakterii i promieniowców, a wzrasta liczba grzybów, w tym patogenów roślin.
Kwasowość gleby decyduje też o dostępności składników pokarmowych. Większość makroskładników jest najlepiej przyswajalna przy pH 6,0-7,2, natomiast mikroskładników przy 5,5-6,5. Wyjątek stanowi molibden, który jest najlepiej przyswajalny w odczynie zasadowym.
Odczyn kwaśny zwiększa również rozpuszczalność metali ciężkich co może prowadzić do pogorszenia jakości płodów rolnych. W śród składników podstawowych najbardziej wrażliwy na odczyn jest fosfor. Najefektywniej wykorzystywany jest z nawozów przy pH 5,5-7,2. W warunkach kwaśnych silnie wiązany jest przez glin i żelazo, a w zasadowych przez wapń i staje się niedostępny dla roślin.
Czas na badanie odczynu gleby
Z powodu suszy na niektórych polach rozpoczęły się przedwczesne żniwa. Po zbiorze zbóż powinno się jak najszybciej ze ścierniska pobrać próbki gleby celem oceny odczynu gleby oraz zasobności w przyswajalny fosfor, potas i...
Nadmierne zakwaszenie wpływa również destrukcyjnie na rozwój systemu korzeniowego. Przyczyną jest uwalnianie do roztworu glebowego dużych ilości aktywnych form glinu, który działa toksycznie na wzrost i rozwój korzeni. Dlatego rośliny nie mogą efektywnie pobierać wody i składników pokarmowych, wykazują oznaki niedożywienia. Na liściach i łodygach często występują czerwono-fioletowe (antocyjanowe) przebarwienia, jako następstwo niedożywienia fosforem.
Gleby kwaśne z reguły mają złą strukturę. Zjawisko powstawania trwałych agregatów glebowych zachodzi w warunkach wysokiego wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami wapnia. Gleba strukturalna jest łatwiejsza w uprawie, ma większe zdolności do magazynowania wody, a zarazem szybko odprowadza jej nadmiar. Zapewnia właściwe stosunki wodno-powietrzne. Ostatecznie stwarza dobre warunki do wzrostu i rozwoju korzeni.
- Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 2-2021 - ZAPRENUMERUJ
