Mądre zagospodarowanie ziarna kukurydzy
Spośród uprawianych w Polsce zbóż ziarno kukurydzy charakteryzuje się największą wartością energetyczną. Wynika ona z dużej zawartości skrobi i tłuszczu, a małej włókna surowego. Ziarno to wyróżnia się dużą strawnością, nie zawiera substancji antyżywieniowych i jest chętnie zjadane przez zwierzęta. Te zalety sprawiają, że może być wykorzystywane jako komponent do produkcji pasz. Pozostaje tylko kwestia właściwej jego konserwacji. Możliwości zagospodarowania jest kilka.
Wymłócone w polskich warunkach, przystosowanym kombajnem zbożowym, ziarno kukurydzy zawiera przeciętnie 25-35 proc. wody. Przy tak dużej wilgotności następuje bardzo szybki rozwój bakterii i pleśni, co powoduje jego psucie się. W związku z tym, mokre ziarno bezpośrednio po zbiorze należy jak najszybciej zagospodarować. Najczęściej stosowaną i jednocześnie najdroższą metodą jego konserwacji jest suszenie do wilgotności około 13-14 proc., a następnie schłodzenie do temperatury poniżej 10°C. Ze względu na wysokie koszty suszenia, coraz częściej praktykowane jest również zakiszenie ziarna w całości oraz po jego rozdrobnieniu lub zgnieceniu.
Uwaga, przędziorek chmielowiec i skoczek kukurydziany
Jedno- lub dwuetapowe
Koszty suszenia ziarna kukurydzy szacowane są na ok. 30-40 proc. ogólnych kosztów produkcji. W przypadku nieumiejętnego suszenia, wysokiej wilgotność zbieranego ziarna lub też niskiego plonu, może się okazać, że będą jeszcze wyższe i osiągną nawet 50 proc. ponoszonych nakładów. Ze względu na dużą zawartość wody oraz nierównomierny jej rozkład w ziarnie, suszenie kukurydzy jest zabiegiem trudnym w wykonaniu. Koszty są bezpośrednio związane z rosnącymi cenami nośników energetycznych takich jak olej opałowy, gaz czy węgiel. W obecnym sezonie agrotechnicznym, mogą dodatkowo wystąpić jeszcze trudności z dostępnością poszczególnych rodzajów paliw. Dlatego też od kilku lat coraz większe zainteresowanie producentów rolnych zyskują rozwiązania oparte na wykorzystaniu podczas suszenia biomasy pochodzenia rolniczego.
W praktyce bardzo często jest stosowane suszenie jednoetapowe wysokotemperaturowe, z wykorzystaniem suszarń porcjowych, które jest rozwiązaniem najdroższym. Polega na obniżaniu wilgotności mokrego ziarna w krótkim czasie do poziomu około 12-14 proc. Wysokie koszty tej metody biorą się przede wszystkim ze zwiększonego zużycia paliwa oraz zmniejszonej dobowej wydajności suszenia. Wynika to z faktu wolniejszego odprowadzania wody z głębszych warstw ziarniaków, po osiągnięciu ich wilgotności poniżej 20 proc. Temperatura częściowo wysuszonego ziarna stopniowo wzrasta, a wydajność suszenia maleje i tym samym część dostarczonego ciepła nie jest już tak efektywnie wykorzystywana jak przy ziarnie o wilgotności powyżej 20 proc. Podgrzewające się ziarno łatwo może przekroczyć temperaturę 75°C, co spowoduje zmianę zabarwienia jego okryw nasiennych na brązową i będzie świadczyło o przegrzaniu. W procesie suszenia temperatura ziarna nie powinna przekroczyć poziomu 60°C, powyżej której zachodzą już w nim nieodwracalne procesy.
Koszty suszenia można zmniejszyć stosując metodę dwuetapową. W pierwszym etapie ziarno jest suszone wysoką temperaturą do wilgotności około 20 proc. Dalsze zmniejszanie wilgotności poniżej 20 proc. jest prowadzone metodą niskotemperaturową z wykorzystaniem powietrza atmosferycznego i ma miejsce w innych zbiornikach lub magazynach płaskich. Proces przewietrzania i schładzania trwa 5-10 godzin. Urządzenia takie są wyposażone w wentylator i aparaturę pomiarowo-kontrolną, która mierzy temperaturę i wilgotność otaczającego powietrza. Na wyposażeniu jest również nagrzewnica, która ogrzewa powietrze o zbyt dużej wilgotności o kilka °C, aby nie dochodziło do nawilżania suszonego ziarna. Zimne powietrze pochłania temperaturę i usuwa wilgoć z rozgrzanego ziarna. Umożliwia obniżenie jego wilgotności do 14 proc. i dalsze przechowywanie do momentu przeznaczenia do skarmienia lub sprzedaży. Tym samym w drugim etapie suszenia wykorzystywane jest ciepło wcześniej zgromadzone w ziarnie, dzięki czemu zużywa się mniej energii na podgrzewanie powietrza w końcowym etapie suszenia. W porównaniu z metodą jednoetapowego suszenia w suszarni wysokotemperaturowej, suszenie dwuetapowe zmniejsza koszty o około 25 proc., a jednocześnie zwiększa wydajność suszarni wysokotemperaturowej do około 50 proc. Poza obniżeniem kosztów suszenia, zmniejszeniu ulega ilość pękniętych ziarniaków i zmniejsza się łamliwość ich okrywy. Wysuszone ziarna zachowują też naturalny kolor i połysk.
Cenna słoma kukurydzy
Kiszenie ziarna kukurydzy jest dużo tańsze niż jego suszenie i w praktyce stosunkowo proste w wykonaniu. Ziarno kukurydzy z przeznaczeniem na paszę lub do produkcji etanolu można zakiszać w całości. Wymłócone kombajnem może być też zakiszane po jego wcześniejszym ześrutowaniu i wówczas będzie się nadawało na paszę dla trzody chlewnej i bydła. Jeżeli ziarno kukurydzy ma stanowić paszę treściwą dla bydła, to wystarczy przed zakiszaniem wykonać zabieg jego gniecenia, w celu zachowania lepszej struktury. Do zakiszania najkorzystniej jest przeznaczać ziarno o wilgotności około 32-35 proc. Jeżeli wilgotność jest mniejsza, to należy zwilżyć je wodą, ponieważ ziarno zbyt suche trudniej jest ubić, przez co może dochodzić do jego zagrzewania się i pleśnienia. Podczas zakiszania zbyt suchego ziarna powstaje też mniej kwasu mlekowego, co skutkuje wyższym pH oraz mniejszą trwałością i stabilnością kiszonki. Jeżeli zakiszane ziarno będzie zawierało zbyt dużo wilgoci, to będzie mogło dochodzić do zaklejania się elementów roboczych śrutowników lub gniotowników.
Rozdrobnione ziarno najkorzystniej jest zakiszać w rękawach foliowych, do napełniania których wykorzystywane są specjalne prasy. Taka technologia zakiszania zapewnia bardzo dobre ubicie oraz całkowicie beztlenowe warunki przechowywania, co zapewnia całoroczne, bezpieczne magazynowanie paszy oraz ogranicza straty. W gospodarstwach, w których taka technologia jest niedostępna, zakiszanie można przeprowadzić w zbiornikach betonowych lub dołach ziemnych wyłożonych folią. Wówczas należy bardzo starannie ubić zakiszany surowiec, co gwarantuje małe straty i stabilną kiszonkę. Niedokładne zagęszczenie rozdrobnionego ziarna może powodować niepotrzebne straty ilościowe jak i jakościowe. Stosowaną w praktyce metodą konserwacji ziarna kukurydzy jest też jego zakiszanie w opakowaniach typu „big-bag”. W takim opakowaniu mieści się około 850-950 kg mokrego ziarna kukurydzy, a cena jednego worka z wkładką z folii, w zależności od nabywanej ich liczby, wynosi około 20-30 zł.
Konserwacja kwasem
Oprócz suszenia lub kiszenia zebrane kombajnem wilgotne ziarno kukurydzy można zakonserwować też kwasem propionowym, który dobrze je zabezpiecza w okresie przechowywania. W tym celu można też stosować mieszaniny kwasów organicznych lub środki konserwujące dostępne pod różnymi nazwami handlowymi. Przerywają one oddychanie ziarna oraz hamują rozwój grzybów i pleśni, poza tym przyczyniają się do poprawy jakości i ograniczenia strat wartości pokarmowej. Podczas wykonywania tego zabiegu najważniejsze jest dopilnowanie, aby całość konserwowanego ziarna została równomiernie pokryta roztworem stosowanego preparatu. W tym celu, podczas przeładunku ziarna przenośnikiem ślimakowym lub taśmowym, wykorzystywane są urządzenia dozujące kwas, wyposażone w rozpylacze. W sytuacji niepokrycia środkiem konserwującym nawet małych partii ziarna, może dojść do powstania miejsc, w których nastąpi rozwój pleśni i grzybów. W związku z tym, trzeba zachować czujność podczas zmiany pojemników z kwasem, aby na czas wyłączyć przenośnik. W tej metodzie konserwacji nie jest konieczne odcięcie dopływu powietrza, tak jak w przypadku zakiszania. Wilgotna kukurydza może być przechowywana w magazynie przez długi czas nawet na pryzmie. W ten sposób zabezpieczone ziarno może być stosowane w żywieniu bydła i trzody chlewnej.
Dawki preparatów konserwujących są uzależnione od wilgotności ziarna jak i jego formy (ziarno całe, ziarno rozdrobnione) i najczęściej nie przekraczają ilości 2 proc. (20 kg/t). Przykładowo, dla preparatu Kofa Grain pH 5 przy zakiszaniu rozdrobnionego ziarna w rękawie foliowym i wilgotności w zakresie 28-40 proc., zalecana dawka wynosi 2-5 l preparatu/tonę ziarna (0,2-0,5 proc.). Wyższe dawki należy stosować dla ziarna, które ma być przechowywane przez dłuższy czas, a niższe dla ziarna które ma być szybciej zużyte. Technologia konserwacji wilgotnego ziarna z dodatkiem preparatów chemicznych jest tańszym rozwiązaniem niż suszenie ziarna i coraz częściej jest stosowana w praktyce. Tak zakonserwowane ziarno kukurydzy można traktować na równi z suszonym, ponieważ nie traci na wartości.
Plony kukurydzy niższe niż przed rokiem
Bardzo tanią metodą konserwacji całego ziarna kukurydzy jest jego przechowywanie w całości w warunkach beztlenowych. Dochodzi wówczas do procesu samokonserwacji (inertacji) ziarna dwutlenkiem węgla. Aktywność oddechowa ziarna oraz mikroflora, w ciągu kilkunastu godzin zużywają w całości dostępny tlen znajdujący się w przestrzeniach pomiędzy ziarnami, powodując wydzielanie się dwutlenku węgla. Prowadzi to do powstania atmosfery kontrolowanej, w której ustają procesy życiowe, chociaż przez jakiś czas występuje jeszcze aktywność enzymatyczna i fermentacyjna. Rozdrabnianie ziarna można przeprowadzić po jego pobraniu, a przed zadaniem zwierzętom. Rolę silosu gazoszczelnego mogą w tym przypadku z powodzeniem pełnić rękawy foliowe, szczelnie zamknięte wkładki foliowe w workach typu „big-bag” lub typowe silosy gazoszczelne. Wadą takiego sposobu przechowywania jest problem psucia się ziarna podczas wybierania w okresie ciepłej pogody. W związku z tym, tak zakonserwowane ziarno powinno być zużyte w okresie zimowym i wczesnowiosennym.
Maszyny do przygotowania ziarna
Do rozdrabniania lub gniecenia ziarna przed kiszeniem polecane są śrutowniki oraz gniotowniki napędzane od wałka odbioru mocy ciągnika rolniczego lub silnikiem elektrycznym. Zabieg śrutowania lub gniecenia najlepiej jest wykonywać w miejscu zakiszania surowca. Szeroka oferta rynkowa produkowanych typów maszyn o bardzo mocno zróżnicowanych wydajnościach, pozwala na dostosowanie urządzenia do skali potrzeb danego producenta.
W Polsce są dostępne maszyny fińskiej firmy Aimo Kortteen Konepaja o nazwie Murska oraz czeskiej firmy ROmiLL. Gniotowniki ziarna mogą być wyposażone w walce o różnym stopniu rowkowania, co daje szerokie możliwości na ustalenie struktury rozdrabnianego ziarna – od bardzo miałkiego do grubego, zależnie od potrzeb żywieniowych danej grupy zwierząt w gospodarstwie. W gniotownikach o jakości gniecenia decyduje wielkość szczeliny pomiędzy walcami. Wyznacznikiem ustawienia szczeliny jest wizualna ocena już zgniecionego ziarna przez użytkowane urządzenie. Równie skutecznie można rozdrobnić ziarno urządzeniami austriackiej firmy Gruber, których wydajność w zależności od modelu może wynosić 6-30 t/h. Zależnie od grupy zwierząt, do których pasza jest sporządzana, w maszynach można dobierać różne sita, które pozwolą na uzyskanie wymaganej struktury rozdrobnienia ziarna.
Artykuł ukazał się w wydaniu 10/2022 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ
