Jak bezpiecznie przechować zebrany plon
Po żniwach zebrane ziarno trafia do magazynów, w których jest przechowywane do czasu zużycia lub sprzedaży. Nie jest to czas całkowicie bezpieczny, ponieważ ziarniaki stanowią smakowite pożywienie dla wielu mikro- i makroorganizmów. W następstwie infestacji (zarażenia) dochodzi do obniżenia ilości i jakości zebranego plonu. Tych strat można uniknąć lub ograniczyć je do minimum. W jaki sposób?
Spośród czynników abiotycznych najważniejsze są: zanieczyszczenia, wilgotność i temperatura przechowywania ziarna. Przed zmagazynowaniem ziarno powinno być dobrze doczyszczone, ponieważ wpływa to na poprawę warunków przechowywania i umożliwia obniżenie wilgotności nawet o 2-3 proc. Nie należy magazynować ziarna zawierającego więcej niż 5 proc. zanieczyszczeń. Nie należy też magazynować ziarna nadmiernie połamanego i uszkodzonego. Uszkodzenia okrywy owocowo-nasiennej ułatwiają wnikanie i rozwój mikroorganizmów i żerowanie roztoczy i owadów magazynowych.
Wzrost wilgotności surowca może być spowodowany zarówno przenikaniem wody z otoczenia zewnętrznego (np. podsiąkanie z gruntu, przenikanie z opadów atmosferycznych, kondensacja pary z procesów fizjologicznych zachodzących w ziarniakach), jak i pojawieniem się i rozwojem (żerowanie i oddychanie) szkodników magazynowych.
Kompleks pomieści 9 tysięcy ton ziarna
Optymalną temperaturą przechowywania ziarna jest zakres od 5 do 10 st. C. Wraz ze wzrostem wilgotności i temperatury surowca nasilają się procesy fizjologiczne zachodzące w ziarniakach i indukowany jest rozwój mikroflory bakteryjno-grzybowej obecnej na ich powierzchni. Psujące się ziarniaki stają się gorzkie, jełczeją i kwaśnieją, a pozyskiwana z nich mąka zwykle nie nadaje się do wypieku. Rozwijające się grzyby pleśniowe przerastają ziarniaki, w których z czasem odkładane są produkty przemiany materii - szkodliwe mikotoksyny, stanowiące poważne zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt. Zapleśniałe ziarno nie nadaje się na paszę ani do przetwórstwa spożywczego. Może także dochodzić do uszkodzenia zarodka i wtedy ziarno nie nadaje się do wysiewu.
Problem jest poważny, ponieważ nie ma zarejestrowanych środków ochrony roślin, które można zastosować aby ograniczyć rozwój mikroorganizmów.
Pleśniejące ziarno wabi szkodniki
W szczególności atrakcyjne jest dla roztoczy i owadów magazynowych, których obecność w krótkim czasie znacząco zwiększa straty. Spośród roztoczy najbardziej popularne w magazynach są: rozkruszek mączny i rozkruszek polowo-magazynowy. Wśród owadów największe zagrożenie dla składowanego ziarna zbóż stanowią gatunki które powodują tzw. ukryte zasiedlenie, a ich rozwój przebiega wewnątrz ziarniaków (np. wołek zbożowy, ryżowy i kukurydzowy). Inne gatunki owadów niepożądane w magazynie to między innymi: trojszyk ulec i trojszyk gryzący, mącznik młynarek, skórek zbożowy, spichrzele, rozpłaszczki i kapturniki. Zagrożeniem w magazynach są także niektóre gatunki motyli, np. mól ziarniak, mklik mączny i omacnica spichrzanka. W większości przypadków szkody powodują stadia larwalne i imago chrząszczy.
Ziarno zatrute mikotoksynami
Jak walczyć ze szkodnikami
Użytkownicy profesjonalni środków ochrony roślin od 1 stycznia 2014 r. zobowiązani są do stosowania zasad integrowanej ochrony roślin (ustawa o środkach ochrony roślin). Oznacza to, że priorytet w zwalczaniu szkodników mają w szczególności metody niechemiczne. W magazynach jest to przerzucanie ziarna, wentylowanie i dosuszanie, chłodzenie, czy stosowanie pułapek.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa można stosować wyłącznie środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania na podstawie wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zezwoleń lub pozwoleń na handel równoległy i zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin. Wykaz środków publikowany jest na stronie internetowej ministerstwa.
Aktualnie do zwalczania szkodliwych owadów magazynowych metodą opryskową do stosowania na ziarno dostępne są preparaty: Actellic 500 EC, K-Obiol 25 EC, K-Obiol Max, Magazynier 500 EC, Rovar 500 EC, Rovar Bis 500 EC i Talisma EC, a do opryskiwania powierzchni magazynowych preparaty: Actellic 500 EC, K-Obiol Max, Magazynier 500 EC, Rovar 500 EC i Rovar Bis 500 EC.
Do gazowania ziarna zbóż dostępne są preparaty fosforowodorowe w formie stałej (pastylki/peletki, tabletki, płytki): APS, APS Peletki, APS Tabletki, Degesch Plates/Degesch Strips, Degesch Plates/Strips 56 GE, Fumiphos, Greenphos, Greenphos pellets 73 GE, Greenphos Tablets, Morta, Phostoxin 56 GE, Phostoxin Tablets, Quickphos Pellets 56 GE, Quickphos Tablets 56 GE, Sobieski 56 P i Sobieski 56 T. Do gazowania ziarna i pustych magazynów dostępne są preparaty: Degesch Plates/Degesch Strips, Degesch Plates/Strips 56 GE, Phostoxin 56 GE i Phostoxin Tablets.
Roztocze mogą być eliminowane pośrednio, podczas zabiegów zwalczania owadów magazynowych. W pustych magazynach do ich bezpośredniej eliminacji można zastosować preparaty: Actellic 20 FU i Celtic Świeca 20 FU.
Fumigacja magazynów - zabieg dla profesjonalistów
Zachować bezpieczeństwo
Zabieg opryskiwania ziarna jest stosunkowo prosty i nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Aktualnie nie ma obowiązku okresowego badania sprawności technicznej opryskiwaczy ręcznych lub plecakowych jeżeli pojemność zbiornika nie przekracza 30 litrów. Do wykonania zabiegu gazowania potrzebny jest specjalistyczny sprzęt (np. osobiste detektory fosforowodoru, sprzęt do pomiaru stężenia gazu, w tym rurki Draegera lub mierniki elektroniczne, pompki, kapilary do zasysania gazu). Jest to bardzo istotne ze względów bezpieczeństwa, ponieważ do zabiegów fumigacji stosowane są środki bardzo toksyczne. Ważne też jest monitorowanie stężenia powstającego gazu. Zabieg gazowania warto zatem zlecić specjalistycznej firmie DDD, która wykona go w sposób profesjonalny. Adresy firm wykonujących zabiegi fumigacji można znaleźć m.in. na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia Pracowników Dezynfekcji, Dezynsekcji i Deratyzacji (www.pspddd.pl).
Dla zachowania bezpieczeństwa, przy stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin, bardzo ważne jest odpowiednie przeszkolenie osób wykonujących zabiegi. Szkolenia dla użytkowników profesjonalnych są obowiązkowe. Organizowane są m.in. przez Centrum Doradztwa Rolniczego, Ośrodki Doradztwa Rolniczego, Polskie Stowarzyszenie Pracowników Dezynfekcji, Dezynsekcji i Deratyzacji, niektóre uczelnie wyższe, szkoły rolnicze i inne podmioty, w tym prywatne.
Rolnicy wstrzymują się ze sprzedażą zbóż. Czekają na lepsze ceny
Nade wszystko ważny jest magazyn
Ziarno należy magazynować tylko w odpowiednich magazynach zbożowych i optymalnych warunkach. Magazyny zbożowe o konstrukcji stalowej, ceglanej, betonowej obowiązkowo powinny być wyposażone w wydajny system przewietrzania, który powinien umożliwić nie tylko przedmuchiwanie powietrzem, ale także podgrzewanie czy chłodzenie ziarna. Zainstalowane dmuchawy powinny mieć dopasowaną do kubatury magazynu wydajność, aby skutecznie wentylować składowaną pryzmę i zapewnić niską wilgotność i temperaturę. Ponadto w magazynie powinien być zamontowany system urządzeń pomiarowo-kontrolnych (np. wielopunktowe sondy), dzięki czemu możliwe jest stałe monitorowanie temperatury i wilgotności surowca w wielu miejscach, a po stwierdzeniu odchylenia parametrów od przyjętej normy włączane są odpowiednie urządzenia, np. wentylatory.
Nowoczesne rozwiązania techniczne instalowane w magazynach zbożowych pozwalają na pełną automatyzację procesów kontroli i zarządzania, praktycznie bez ingerencji człowieka.
Silosy - blacha płaska, czy falista?
Budując nowoczesny magazyn, czy kupując gotowy silos zbożowy nie warto oszczędzać na dodatkowym wyposażeniu, którego koszt dość szybko się zwróci. Nowoczesny i doposażony technicznie magazyn pozwala bowiem na ograniczenie strat do minimum z zachowaniem najwyższych parametrów jakościowych surowca. A o jakość należy dbać, ponieważ to właśnie na rolnikach i dalej dystrybutorach żywności spoczywa bezpieczeństwo żywności, a tym samym zdrowie i życie konsumentów. W preambule rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności wyraźnie zapisano, że "W celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności, konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów łańcucha produkcji żywności począwszy od produkcji podstawowej i produkcji pasz, aż do sprzedaży lub dostawy żywności do konsumenta, ponieważ każdy element może mieć potencjalny wpływ na bezpieczeństwo żywności."
Magazyn zbożowy powinien być szczelny i dobrze odizolowany od wpływu czynników zewnętrznych, w tym od wilgoci z opadów atmosferycznych, czy podsiąkającej z gruntu. Powinien być zlokalizowany na suchym gruncie i dobrze zdrenowanym, co ogranicza podsiąkanie wody.
Potrzebna jest kontrola
Niezwykle istotna jest stała kontrola magazynu i surowca na obecność szkodników i umiejętność szybkiego ich wykrywania. Kontrola powinna być realizowana wielotorowo. Ze składowanego w magazynie surowca należy okresowo pobierać próby do badań laboratoryjnych. Dodatkowo zaleca się stosowanie różnych pułapek, np. chwytnych, mechanicznych, lepowych, lejkowych i wabiących pokarmowych oraz feromonowych. Te zabiegi pozwalają na wczesne wykrycie szkodników i podjęcie w czas kroków zaradczych w celu ich zwalczania.
- Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 11-2018 - ZAPRENUMERUJ
