Wzrastający problem ostrej plamistości oczkowej
Jedną z chorób zbóż jest ostra plamistość oczkowa, należąca do grupy chorób podsuszkowych. Powoduje ją odglebowy grzyb Rhizoctonia cerealis.
Patogen ten atakuje wiele gatunków roślin z rodziny traw, włączając żyto, pszenżyto, jęczmień i owies, a za najbardziej wrażliwą uznaje się pszenicę ozimą.
Wczesne porażenie może spowodować przed- i powschodową zgorzel siewek. Jednak częściej objawy chorobowe obserwuje się w późniejszych fazach rozwojowych zbóż.
Od fazy strzelania w źdźbło na pochwach liściowych dolnych międzywęźli pojawiają się beżowe, owalne lub nieregularne plamy, otoczone wyraźną, brunatną, rzadziej fioletową obwódką. Z czasem w miejscu plam na źdźble tworzą się owalne, oczkowate, kremowe plamy otoczone cienką, brunatną obwódką.
Przy silnym porażeniu plamy te mogą się zlewać, prowadząc do zmurszenia źdźbła. W wyniku tego, źdźbła bieleją, mogą się łamać, a ziarno ulega zdrobnieniu.
Coraz więcej objawów ostrej plamistości oczkowej
W latach osiemdziesiątych XX wieku R. cerealis był notowany głównie jako patogen pszenicy i tylko w niektórych rejonach świata. Przez ostatnie 20 lat obserwuje się wyraźny wzrost znaczenia tego grzyba.
Również w Polsce obserwuje się coraz więcej objawów ostrej plamistości oczkowej, na co wskazują badania wykonane nie tylko w doświadczeniach ścisłych ale i na polach produkcyjnych zbóż ozimych i jarych.
W trakcie tych badań, w fazie dojrzałości mlecznej z pól produkcyjnych pobierano każdorazowo po 100 roślin i określano procent źdźbeł z objawami ostrej plamistości oczkowej.
Ocenę makroskopową uzupełniono analizą mikologiczną, polegającą na izolacji grzybów na sztucznych pożywkach. W identyfikacji patogenów zastosowano także nowoczesną technikę molekularną PCR. Za pomocą tych metod potwierdzono, iż na źdźbłach z objawami ostrej plamistości oczkowej znajdował się głównie Rhizoctonia cerealis, a znacznie rzadziej Rhizoctonia solani.
Wyniki badań z 536 lokalizacji uprawy zbóż w Polsce
W trakcie tych badań najwięcej objawów ostrej plamistości oczkowej stwierdzono na pszenicy ozimej. Obserwacje na polach produkcyjnych pszenicy, położonych w 8 województwach północnej i środkowej Polski prowadzone są już od 2004 roku.
W ciągu 10 lat łącznie przebadano 536 pól.
Na podstawie tak szeroko zakrojonych obserwacji stwierdzono wyraźne zróżnicowanie w występowaniu ostrej plamistości oczkowej w poszczególnych latach, przy czym zauważa się tendencję wzrostową co do występowania tej choroby.
Na polach produkcyjnych pszenicy najwięcej jej objawów obserwowano w roku 2007, w którym widoczne były na 18,1 proc. źdźbeł, następnie w 2013 r. - 16,6 proc., i w 2009 r. - 15,6 proc.
Najmniej było ich w 2005 (2,1 proc.). Trzeba jednak zaznaczyć, iż zaobserwowano duże zróżnicowanie w występowaniu choroby pomiędzy poszczególnymi polami. Były pola pszenicy, na których ostra plamistość oczkowa występowała nawet na ponad 80 proc. źdźbeł.
I tak w 2008 roku maksymalnie porażeniu uległo 86 proc. źdźbeł, w 2007 r. - 82,8 proc., a w 2009 r. - 82 proc. W trakcie tych obserwacji nie zauważono wyraźnego zróżnicowania regionalnego odnośnie nasilenia choroby. Stwierdzono natomiast pewną regularność, tj. w latach, w których obserwowano mało łamliwości źdźbła notowano więcej objawów ostrej plamistości oczkowej i odwrotnie.
Znaczenie ostrej plamistości oczkowej w zbożach
Przedstawione wyniki badań przeprowadzonych na polach produkcyjnych zbóż wskazują jednoznacznie, iż znaczenie ostrej plamistości oczkowej w zbożach ozimych jest znacznie większe niż powszechnie się uważa, a co najważniejsze nadal obserwuje się tendencję wzrostową co do jej występowania.
Z tego względu w ochronie zbóż przed chorobami należałoby uwzględnić również grzyby z rodzaju Rhizoctonia. Obecnie jedyną metodą zwalczania tej choroby jest stosowanie zaprawy nasiennej posiadającej odpowiedni zakres rejestracji.
***
dr hab. Grzegorz Lemańczyk
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
