Warto zawczasu zminimalizować szkody

Omacnica prosowianka i stonka kukurydziana to dwa gatunki, które uszkadzają rośliny od momentu kiełkowania ziarna aż do zbioru. Im większy areał, mniej chronionych upraw, więcej uproszczeń agrotechnicznych i jednocześnie ograniczane z roku na rok możliwości ochrony, tym więcej problemów na plantacjach. Choć w odróżnieniu od chwastów, często liczny pojaw omacnicy i stonki ma charakter lokalny, to jednak poziom szkód, jakie wówczas wyrządzają, jest znaczący.

Stonka kukurydziana i omacnica prosowianka to szkodniki kukurydzy, których drogi zeszły się w Polsce w 2005 r. Stanowią poważne zagrożenie dla upraw i potrafią dać się we znaki producentom, dlatego w Stanach Zjednoczonych tak bardzo rozwinęła się biotechnologia roślinna i wytworzono odmiany kukurydzy GMO, odporne na żerowanie obu gatunków. W Polsce, póki co nie jest jeszcze aż tak źle. Ich szkodliwość jest zmienna w latach i zależy od regionu uprawy, pogody, czy też działań podejmowanych przez plantatorów. Nigdy zresztą nie jest tak, że jakikolwiek szkodnik występuje równomiernie. Z tego powodu tak mocny nacisk kładzie się na monitoring. Bez niego nie da się poprawnie zdiagnozować sytuacji fitosanitarnej na polu, jak również ustalić potrzeby i terminu ewentualnych działań ochrony roślin.

Gąsienice niszczą łodygi i kolby

Omacnica prosowianka żeruje w kukurydzy od co najmniej 70 lat. Jest to szkodnik organów nadziemnych. Najgroźniejsze jest żerowanie gąsienic na kolbach, w których wyjadają miękkie ziarno i podgryzają je u nasady. Drążenie kanałów w łodygach prowadzi do ich wyłamywania się, co może nie tylko zmniejszać plon zielonej masy i ziarna, ale znacząco utrudniać zbiór. Owad ten uszkadza od ułamka do nawet 100 proc. roślin i jest w stanie „zabrać” rolnikowi ponad 2,5 tony ziarna z hektara. W skali kraju straty te szacuje się na ok. 20 proc. Gąsienice omacnicy większość stadium larwalnego spędzają ukryte wewnątrz tkanek roślin, gdzie są mniej narażone na czynniki środowiska i działania podejmowane przez człowieka. Ich żerowanie w istotny sposób zwiększa ryzyko pojawu chorób fuzaryjnych, których sprawcy mogą wytwarzać mykotoksyny.

Żerują larwy i chrząszcze stonki

Stonka kukurydziana występuje w Polsce od 2005 r., a do 2014 r. była uznawana za gatunek kwarantannowy. Larwy tego chrząszcza są szkodnikami glebowymi żerującymi na korzeniach kukurydzy. Ogryzając je zakłócają rozwój roślin, w tym mogą prowadzić do wylegania, co zmniejsza plon i utrudnia jego zbiór. Larwy jak dotąd można spotkać wyłącznie na plantacjach prowadzonych w monokulturze, gdyż to uproszczenia agrotechniczne pozwalają stonce przejść przez cały cykl rozwojowy. Mamy już w Polsce do czynienia z lokalnym wyleganiem roślin na skutek podgryzienia korzeni przez larwy, które zwykle ma charakter placowy, ale może dotyczyć powierzchni nawet kilkudziesięciu hektarów na plantacjach wielkoobszarowych. Drugim stadium szkodliwym tego gatunku, mniej groźnym, są chrząszcze, które po zjedzeniu pyłku żerują na świeżych znamionach kolb i miękkich ziarniakach. Przy licznym pojawie mogą obniżyć zaziarnienie kolb. W późniejszym czasie chrząszcze można znaleźć na liściach kukurydzy, ale i na kwitnących chwastach. Chrząszcze są bardzo mobilne i przelatują z pola na pole w poszukiwaniu pokarmu. Najdłużej żerują na odmianach późnych, zwłaszcza z cechą stay green. Są już takie plantacje kukurydzy, na których kolby opanowane zostają przez dziesiątki chrząszczy. Zwykle dotyczy to wieloletnich monokultur, choć przy masowych przelotach szkodnika mogą to być także i plantacje w zmianowaniu, znajdujące się w pobliżu upraw w monokulturze. Żerowanie stonki może zwiększać podatność roślin na porażenie przez patogeny, w tym odglebowe.

Bardzo zgrany duet

Biorąc pod uwagę terminy występowania stadiów szkodliwych obu gatunków, trzeba przyznać, że to „dobrana para”, która się doskonale uzupełniła. W tabeli 1 podano, jak nakładają się na siebie lub uzupełniają terminy żerowania stadiów szkodliwych.

U stonki najgroźniejsze są larwy, w mniejszym stopniu chrząszcze, natomiast u omacnicy są to gąsienice. Terminy pojawu czy zakończenia żerowania obu szkodników mogą się zmieniać w poszczególnych latach – przyśpieszać bądź opóźniać, w zależności od pogody, niemniej bez wątpienia są to szkodniki niemal całosezonowe.

Kluczowa jest profilaktyka

Plantacje narażone na liczny pojaw jednego bądź drugiego gatunku (lub obu naraz) powinny być chronione, począwszy od zabiegów profilaktycznych. Kto nie chce mieć problemu z larwami stonki, ten powinien unikać monokultury bądź ją przerywać, żeby tym samym zakłócić rozwój owada. Ważny jest również prawidłowy płodozmian, dobór odmian mniej podatnych, zwłaszcza na omacnicę, ale w przypadku stonki warto wybierać takie, które rozwijają silny system korzeniowy, w tym cechują się szybkim wzrostem. Dobór odpowiedniego stanowiska pod siew, zbilansowane nawożenie, odchwaszczanie, terminowy zbiór plonu to podstawa. Do tego rozdrabnianie resztek pożniwnych i ich wymieszanie z glebą.

Warto sięgać po metody biologiczne

W odniesieniu do larw stonki, które są szkodnikami glebowymi, do ich zwalczania można stosować biopreparat zawierający nicienia owadobójczego Heterorhabditis bacteriophora albo środki chemiczne w postaci mikrogranulatów doglebowych bądź zaprawy nasiennej (tab. 2.). Zarówno biopreparat, jak i mikrogranulaty należy aplikować rzędowo, w trakcie siewu kukurydzy. Trzeba zatem mieć podajnik do nawozów płynnych (nicień) bądź do mikrogranulatów montowany na siewniku. Zaprawa nasienna przeciwko stonce nie jest dostępna w handlu detalicznym, dlatego kto ją chce stosować musi zlecić doprawienie nią ziarna siewnego.

Metoda biologiczna w zwalczaniu stonki kukurydzianej jest stosowana od niedawna. W przypadku zwalczania jaj omacnicy prosowianki metodę biologiczną stosuje się już od wielu już lat. Do tego celu wykorzystuje się znanego kruszynka (Trichogramma spp.). Zaleca się wykonać 1-2-krotną introdukcję, tak aby na hektar uwolnić ponad 200 tys. błonkówek. Podstawą do zastosowania ochrony biologicznej jest precyzyjny monitoring występowania omacnicy prosowianki w zasiewie dla potrzeb ustalenia terminów wyłożenia biopreparatu. Można skorzystać także z monitoringu jaki oferują firmy sprzedające kruszynka w Polsce. Pierwszą introdukcję wykonuje się zwykle po 4-6 dniach od momentu zauważenia pierwszego motyla omacnicy prosowianki w pułapce feromonowej lub świetlnej (efektywniejsza), bądź też natychmiast po stwierdzeniu pierwszych złóż jaj szkodnika, co najczęściej przypada w drugiej połowie czerwca lub w pierwszej dekadzie lipca. Drugie wyłożenie wykonuje się zwykle 7-10 dni później. W tabeli 3 przedstawiono biopreparaty z kruszynkiem dostępne w 2022 r.

Ochrona chemiczna

Podstawą stosowania chemicznych środków ochrony roślin przeciwko gąsienicom omacnicy prosowianki lub chrząszczom stonki kukurydzianej powinien być monitoring pojawu stadiów szkodliwych. Przy omacnicy najlepiej sprawdzą się pułapki chwytne (zwłaszcza świetlne), a także bezpośrednie obserwacje roślin, natomiast do odłowu chrząszczy stonki bardzo dobre są pułapki feromonowe. Zabiegi wykonywane w pełni wegetacji roślin wymagają odpowiedniego sprzętu. Trzeba też mieć na uwadze, że jak dotąd rzadko się zdarza, żeby termin optymalnego zwalczania omacnicy pokrywał się z terminem zwalczania chrząszczy stonki, dlatego zabiegi muszą być wykonywane odrębnie. Oczywiście, przy stosowaniu niektórych preparatów mają one tak szerokie spektrum działania, że ograniczają naraz oba gatunki, jeżeli w tym czasie są na roślinie i są narażone na działanie insektycydów.

Przy zwalczaniu omacnicy zaleca się wykonanie 1-2 zabiegów opryskiwania roślin. Pierwszy przeprowadza się zwykle pod koniec pierwszej lub na początku drugiej dekady lipca, gdy rozpoczyna się wylęg gąsienic. Drugi zabieg (najważniejszy) wykonuje się 7-10 dni później, tj. w drugiej lub na początku trzeciej dekady lipca, gdy następuje masowy wylęg szkodnika. Ochrona chemiczna jest uzasadniona w tych regionach, w których w roku wcześniejszym gąsienice uszkodziły 15 proc. roślin w uprawie na ziarno i CCM lub 30-40 proc. w uprawie na kiszonkę, bądź też, jeżeli w trakcie bieżących obserwacji stwierdzi się 6-8 złóż jaj/100 roślin.

Zwalczając chrząszcze stonki kukurydzianej, zaleca się wykonanie 1-2 zabiegów. Termin zwalczania owadów dorosłych (zwłaszcza zapłodnionych samic) przypada od początku pylenia do fazy dojrzałości woskowej ziarna. Jest on zbieżny z okresem licznego występowania chrząszczy. Bez względu jednak na wszystko, za każdym razem termin zabiegu należy dobrać do monitoringu szkodnika, z wcześniejszym uwzględnieniem zapisów w etykiecie danego preparatu.

Wykaz aktualnie zarejestrowanych insektycydów do ograniczania omacnicy prosowianki i chrząszczy stonki kukurydzianej podano w tabeli 4. Pisząc o zwalczaniu chrząszczy stonki kukurydzianej z wykorzystaniem indoksakarbu należy wspomnieć, że od jesieni 2022 r. nie będzie można go już stosować. Trzeba mieć nadzieję, że pojawi się alternatywa, gdyż inaczej będzie można chemicznie zwalczać chrząszczy stonki. Dodatkowo, ograniczona będzie możliwość ochrony kukurydzy przed omacnicą, gdzie indoksakarb jest także stosowany.

Tabela 1. Orientacyjne terminy występowania stadiów szkodliwych stonki kukurydzianej i omacnicy prosowianki

M – maksimum występowania stadium szkodliwego

Tabela 2. Przykładowe preparaty przeciwko larwom stonki kukurydzianej do stosowania w 2022 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji handlowych i rejestru środków ochrony roślin MRiRW

Tabela 3. Biopreparaty zawierające kruszynka do zwalczania jaj omacnicy prosowianki

Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji handlowych

Tabela 4. Przykładowe insektycydy nalistne do ograniczania gąsienic omacnicy prosowianki i chrząszczy stonki kukurydzianej w 2022 r.

Artykuł ukazał się w wydaniu 04/2022 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ