NIK jasno o opłatach cukrowej i od alkoholu: wpływy wydane niezgodnie z przeznaczeniem
Działania organów państwa w zakresie dysponowania środkami z opłaty cukrowej i opłaty od napojów alkoholowych nie były realizowane rzetelnie i prawidłowo – przekazała Najwyższa Izba Kontroli (NIK).
„Wpływy z obu źródeł – łącznie ponad 5,2 mld zł w latach 2021-2023 – zasiliły budżet NFZ i w założeniu miały być dodatkowym wsparciem leczenia negatywnych skutków zdrowotnych spożywania napojów słodzonych i alkoholu. W rzeczywistości jednak miały charakter fiskalny i stały się kolejnym źródłem finansowania ogółu świadczeń, a nie konkretnych i celowanych działań zawartych w ustawie o zdrowiu publicznym oraz ustawie o przeciwdziałaniu alkoholizmowi” – skonkludowała NIK.
Środki z opłat miały iść na konkretne cele
Raport w tej sprawie powstał na podstawie wyników kontroli przeprowadzonej w Centrali Narodowego Funduszu Zdrowia, trzech oddziałach wojewódzkich Funduszu, w Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom oraz wybranych gminach i urzędach skarbowych.
Nadzór nad obrotem materiałem siewnym jest wystarczający? Znamy odpowiedź NIK
Izba przypomniała, że opłatę od środków spożywczych (tzw. opłatę cukrową) wprowadzono 1 stycznia 2021 r. Zgodnie z ustawą, NFZ może przeznaczać środki z tej opłaty (stanowiące w 96,5 proc. jego przychód) na działania edukacyjno-profilaktyczne i na leczenie pacjentów z chorobami powstającymi na tle niewłaściwych zachowań zdrowotnych, w szczególności z nadwagą i otyłością. W latach 2021-2023 środki z opłaty cukrowej, które zasiliły budżet NFZ, wyniosły blisko 4,5 mld zł.
Od 1 stycznia 2021 r. wprowadzono również nowy rodzaj opłaty od napojów alkoholowych w opakowaniach o pojemności do 300 ml. W latach 2021-2023 wpływy z tych opłat wyniosły łącznie 1,5 mld zł. Połowa kwoty trafiała do NFZ, który miał obowiązek przeznaczać środki na edukację i profilaktykę oraz na świadczenia zdrowotne w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień i innych następstw zdrowotnych spożywania alkoholu. Pozostałe 50 proc. zasiliło dochody gmin, które mogły je wydać na realizację lokalnej polityki przeciwdziałania skutkom spożywania alkoholu.
Wpływy trafiały do wspólnej puli
„Zarówno przepisy regulujące opłatę cukrową jak i opłatę od napojów alkoholowych, od momentu ich wprowadzenia do porządku prawnego wywołują szereg wątpliwości interpretacyjnych, w tym również co do charakteru tych opłat” – wskazała NIK.
Jak wytknęła, w NFZ nie powstał osobny system monitorowania, ewidencjonowania i rozliczania środków z opłat od napojów słodzonych i alkoholowych. Były one identyfikowalne tylko po stronie przychodów, po stronie kosztów pozostawały niewydzielone, co oznaczało, że trafiały do wspólnej puli.
„W praktyce uniemożliwiało to ustalenie, w jakiej wysokości i na jaki cel zostały przeznaczone. Możliwe do zidentyfikowania były jedynie środki przekazane przez NFZ na rzecz Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych w kwocie 50,4 mln zł (z opłaty od napojów alkoholowych) i wydatki na realizację pilotażu KOS-BAR (chirurgiczne leczenie pacjentów z otyłością olbrzymią), w kwocie 101,9 mln zł (z opłaty cukrowej)” – zaznaczyła NIK.
Sprawozdania z nierzetelnymi danymi
Z jej raportu wynika ponadto, że prezes NFZ nie monitorował efektów działań finansowanych ze środków pochodzących z opłaty cukrowej i „alkoholowej” ani efektów wprowadzenia opłaty z obu źródeł, obejmujących ocenę stanu zdrowia społeczeństwa, zagrożeń zdrowia oraz jakości życia związanej ze zdrowiem.
Państwo dba o bezpieczeństwo żywnościowe Polaków? Sprawdzi to NIK
„Każdego roku prezes NFZ przedkładał ministrowi zdrowia informacje o sposobie wydatkowania środków z opłaty cukrowej i opłaty od napojów alkoholowych, ale nie zawierały one rzetelnych danych. Z opłaty cukrowej finansowano bowiem m.in. świadczenia dotyczące chorób niezwiązanych z niewłaściwymi praktykami żywieniowymi, a z opłaty od napojów alkoholowych - leczenie uzależnień innych niż od alkoholu. Przedstawiciele resortu zdrowia, zapytani o weryfikację danych dostarczanych przez Fundusz odpowiedzieli, że z uwagi na brak podstaw do założenia nierzetelności tych danych, nie były one dodatkowo weryfikowane” – stwierdziła Izba.
Opłaty cukrowa i od alkoholu do zastąpienia?
W jej dokumencie są wyliczone ponadto m.in. nieprawidłowe wydatki i nierzetelna kontrola dokumentów w instytucjach, a nawet wskazane mechanizmy korupcjogenne. NIK pozytywnie oceniła natomiast realizację przez władze samorządowe zadań związanych z ewidencjonowaniem i wydatkowaniem środków z opłat od napojów alkoholowych.
Wnioski pokontrolne NIK wystosowała do ministrów zdrowia i finansów.
W jej ocenie jednak „alternatywą dla przedstawionych wniosków jest podjęcie prac legislacyjnych w celu zastąpienia opłaty cukrowej i opłaty od napojów alkoholowych odpowiednimi podatkami, oddającymi rzeczywisty charakter tych publicznych danin”.
- Agrobiznes bez tajemnic. Zamów prenumeratę miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny" już dziś
