Odmian wciąż przybywa
Duże znaczenie pszenicy ozimej w uprawie zbóż ma również odzwierciedlenie w zakresie prac hodowlanych w tym gatunku, a także w liczbie zarejestrowanych odmian.
Aktualnie w Krajowym rejestrze (KR) jest 128 odmian pszenicy ozimej. W tej liczbie cztery to odmiany regionalne (rejestrowane dla zachowania bioróżnorodności, bez wymogu badania wartości gospodarczej, przystosowane do lokalnych warunków), jedna zaliczona do grupy elitarne chlebowe (E), 51 – jakościowe chlebowe (A), 57 – chlebowe (B) i 15 – pastewne lub inne (C). Ponad 60 proc. zarejestrowanych w Polsce odmian pochodzi z hodowli zagranicznych.
Liczba doświadczeń z pszenicą ozimą prowadzona w ramach Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) jest stabilna i wynosi około 70 doświadczeń rocznie. W tabeli 1 przedstawiono ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe 82 zarejestrowanych odmian pszenicy ozimej (pozostałe odmiany z powodu gorszej wartości gospodarczej nie są już badane w doświadczeniach PDO). Odmiany uszeregowano alfabetycznie w poszczególnych grupach technologicznych. Wyniki są średnią z lat 2018-2020.
Jakościowe plenne
Postęp hodowlany w plenności jest znaczący. Wśród najlepiej plonujących odmian dominują najnowsze, zarejestrowane w ostatnich trzech latach. Spośród odmian jakościowych, na przeciętnym poziomie agrotechniki najlepiej plonowały odmiany Jannis i Attribut, jednak pewnym ograniczeniem w ich uprawie może być nie najlepsza zimotrwałość. Na kolejnym miejscu znalazła się odmiana Opoka, której zimotrwałość jest zadowalająca, mankamentem natomiast jest mała odporność na rdzę brunatną i rdzę żółtą. Do wyróżniających się pod względem plonowania należy zaliczyć zarejestrowane jeszcze w ubiegłym roku odmiany: KWS Universum, Kariatyda i Ambicja oraz nieco straszą RGT Kilimanjaro.
Liczna grupa chlebowych
Odmiany z grupy B przeważają liczebnie w KR. Pod względem plonowania przewyższają odmiany jakościowe i dorównują pastewnym. Liderem pod względem plenności jest odmiana KWS Donovan, a na drugim miejscu uplasowała się SU Tarroca. Obydwie te odmiany cechują się mniejszą zimotrwałością. Na kolejnych miejscach znalazły się bardziej zimotrwałe odmiany Symetria i LG Keramik. Bardzo dobrze plonowały również odmiany: SY Cellist, SU Mangold i Venecja, a na wysokim poziomie agrotechniki także: Revolver, Circus i RGT Provision. Znaczenie odmian pastewnych jest obecnie niewielkie. Większość z nich to odmiany zgłoszone jako chlebowe, które jednak w trakcie badań nie spełniały wymogów dla odmian przeznaczonych na cele technologiczne (najczęściej cechowały się zbyt niską zawartością białka). Na obu poziomach agrotechniki najlepiej plonowały LG Egmont i Tonnage.
Ważna zawartość białka
W pracach hodowlanych dąży się do poprawy wielu cech i właściwości odmian, z których najważniejsza jest plenność. W pszenicy ozimej istotna jest także jakość technologiczna, wyrażona zaliczeniem odmiany do poszczególnych grup jakościowych (E, A lub B). Podstawę oceny wartości wypiekowej (na chleb) tworzy siedem wskaźników, które charakteryzują właściwości ziarna, mąki, ciasta i pieczywa. Warunkiem zaliczenia odmiany do danej grupy wartości technologicznej jest spełnienie minimalnych wymagań tej grupy wobec każdego wskaźnika. Jednym z ważniejszych parametrów, zarówno w ocenie technologicznej, jak i w skupie, jest zawartość białka. Dużą zawartością tego składnika (ocena 6) cechują się przede wszystkim odmiany z grupy A: Impresja, Moschus, Natula, Hondia, Delawar i Ostroga oraz dwie z grup B – Fakir i Bellisa. Jednak nie w każdych warunkach odmiany mogą w pełni ujawnić swój potencjał genetyczny. Na zawartość białka duży wpływ ma również przebieg pogody oraz agrotechnika (zwłaszcza poziom nawożenie azotem). W warunkach deszczowych żniw istotna może okazać się liczba opadania. Odmiany o niższej liczbie opadania należy zbierać w pierwszej kolejności.
Zimotrwałość nadal ważna
Zima w sezonie wegetacyjnym 2020/2021 charakteryzowała się znacznymi spadkami temperatur, jednak pokrywa śnieżna skutecznie chroniła rośliny przed wymarzaniem. Jedynie lokalnie pewne straty roślin wynikały z porażenia pleśnią śniegową. W ostatnich latach większe wymarzanie roślin miało miejsce jedynie w sezonach 2012 i 2016. W konsekwencji, coraz większym zainteresowaniem rolników cieszą się odmiany o niższych ocenach zimotrwałości, które z reguły mają wyższy potencjał plonowania. Jednak warto wziąć pod uwagę fakt, że ryzyko wymarzania w warunkach naszego kraju jest znaczne i zimotrwałość nadal pozostaje ważnym kryterium przy wyborze odmiany. Pewnym sposobem na ograniczenie ryzyka wymarzania jest uprawa dwóch lub więcej odmian różniących się pod względem ocen tej cechy.
Zdrowotność zyskuje
Odporność odmian na choroby oceniana jest w doświadczeniach PDO na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1), gdzie nie stosuje się fungicydów i regulatorów wzrostu. Zdrowotność jest nie tylko ważnym elementem wartości gospodarczej odmian, który należy uwzględnić przy wyborze odmiany. Jest również jednym z wymogów Integrowanej ochrony roślin. Pszenica ozima, zwłaszcza w gospodarstwach wielkoobszarowych, jest uprawiana najczęściej w technologii intensywnej. Jednak nawet przy powszechnym stosowaniu fungicydów, genetyczna odporność odmian na choroby może mieć duże znaczenie jeśli np. z powodu warunków atmosferycznych nie można terminowo wykonać zabiegu lub fungicydy wykazują mniejszą skuteczność. Na pszenicy ozimej, niemal we wszystkich doświadczeniach, obserwuje się septoriozy liści, dość powszechna jest także rdza brunatna. Większą odpornością na rdzę brunatną cechują się odmiany: Frisky, Godnik, Knut, Opcja, Revolver i Tonnage.W około połowie doświadczeń występuje mączniak prawdziwy i brunatna plamistość liści, rzadziej natomiast: septorioza plew, fuzarioza kłosów i kompleks chorób podstawy źdźbła. W pszenicy ozimej duże różnice odmianowe dotyczą odporności na rdzę żółtą. Choroba ta w większym nasileniu występuje tylko w niektórych latach i rejonach kraju, jednak na odmianach podatnych może przyczynić się do znaczącej obniżki plonu.
Mniej plantacji nasiennych
Powierzchnia plantacji nasiennych z pszenicą ozimą w 2020 r. wynosiła, według danych PIORiN, 24,7 tys. ha i była o 3,4 tys. ha niższa niż w roku poprzednim. W nasiennictwie od wielu już lat największe znaczenie mają odmiany jakościowe chlebowe (grupa A) – 40%. Mniejszy udział mają odmiany chlebowe (grupa B) – ponad 23% oraz odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) – 33%. Jeśli chodzi o poszczególne odmiany, to zdecydowanym liderem jest Euforia (2530 ha). Ponad 800 ha plantacji nasiennych stanowiły odmiany: Formacja, RGT Kilimanjaro i Wilejka. Z pozostałych odmian dość duże znaczenie miały jeszcze: Comandor, Arkadia, Hondia, Belissa i Plejada oraz Julius i KWS Emil z CCA.
Szybki wybór dzięki LOZ
Wybór właściwej odmiany do uprawy jest bardzo trudny. Na krajowym rynku nasiennym oferowana jest znaczna liczba odmian różniących się pod względem wielu cech wartości gospodarczej. Dlatego dużym ułatwieniem i uproszczeniem wyboru odmiany jest jej umieszczenie na „Listach odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa (LOZ)”. Listy tworzone są regionalnie, na szczeblu poszczególnych województw i corocznie aktualizowane. Dla pszenicy ozimej w każdym województwie rekomendowanych jest od 5 do 16 odmian, które są najlepiej przydatne do uprawy. W bieżącym roku na LOZ znajduje się łącznie 41 odmian, w tym jedna z CCA. W największej liczbie województw rekomendowana jest odmiana Artist, popularne są także odmiany: RGT Kilimanjaro oraz Euforia, Linus i RGT Bilanz.
Tabela 1. Ważniejsze cechy odmian pszenicy ozimej (wg COBORU)
b/ – odmiana o białej barwie ziarna; o/ – odmiana o kłosie ościstym; F1 – odmiana mieszańcowa; plon ziarna: a1 - przeciętny poziom agrotechniki (bez ochrony); a2 - wysoki poziom agrotechniki (zwiększone o 40 kg/ha nawożenie azotowe, dolistne preparaty wieloskładnikowe, ochrona przed chorobami i wyleganiem); skala 9o – wyższe stopnie oznaczają korzystniejszą ocenę; „▪” – brak danych
Tabela 2. Listy zalecanych do uprawy odmian pszenicy ozimej na obszarze województw na rok 2021
A – jakościowa odmiana chlebowa, B – odmiana chlebowa, C – odmiana pastewna lub inna; oś – odmiana o kłosie ościstym; F1 – odmiana mieszańcowa, CCA – odmiana niezarejestrowana w Polsce, znajdująca się we Wspólnotowym katalogu odmian roślin rolniczych; 2021R – odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie wyników PDO z roku zbioru 2020
Artykuł ukazał się w wydaniu 08/2021 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ
