Paszowe i pozapaszowe wykorzystanie soi

Ze względu na postęp technologiczny i hodowlany, dopłaty do roślin wysokobiałkowych, a także zmieniający się klimat, soja staje się coraz częściej obiektem zainteresowania rolników zarówno tych małych, jak i wielkoobszarowych. Powierzchnia jej uprawy w ostatnim czasie wzrasta, a to oznacza powolną odnowę areału uprawy i produkcji nasion roślin bobowatych w naszym kraju.

Krajowa uprawa roślin bobowatych dramatycznie zmniejszyła się po rozwiązaniu gospodarstw państwowych na początku lat 90. XX w. W przeciągu kilkunastu lat nastąpił czterokrotny spadek powierzchni zasiewów tych roślin z przeznaczeniem na cele paszowe (z 315 tys. ha w 1989 r. do 75 tys. ha w 2003 r.). W tym samym czasie znacząco wzrósł popyt na pasze sojowe, co z kolei spowodowało duży wzrost areału zasiewów soi w Ameryce, zwłaszcza w USA, Brazylii i Argentynie. W 2016 r. światowa produkcja nasion soi przekroczyła 330 mln ton, z czego Unia Europejska produkuje mniej niż 1 mln ton, zaś importuje ponad 35 mln ton pasz sojowych, głównie w postaci poekstrakcyjnej śruty sojowej.

Dzielili się doświadczeniami jak uprawiać pszenicę, rzepak i soję

Trwają XV Spotkania na demonstracyjnych polach rzepaku, pszenicy i soi organizowane przez Zrzeszenie Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych, Związek Pracodawców Rolnych w Lublinie i TeamAgro Krystyna Kuczyńska. Pierwsze z nich odbyło...

czytaj więcej

Jednym z największych importerów jest Polska

Sprowadzamy około 2,5 mln ton śrut oleistych, w tym ponad 2 mln ton śruty sojowej. Duże uzależnienie polskiej produkcji zwierzęcej od importowanej śruty sojowej (80 proc. rocznego zapotrzebowania na białko paszowe pochodzi z importu śruty sojowej), budzi duży niepokój o bezpieczeństwo żywnościowe kraju, ponieważ braki tego surowca lub wzrost cen z pewnością miałyby wyraźne przełożenie na wielkość krajowej produkcji mięsa i jego cenę.

Dlatego też od wielu lat prowadzone są badania oraz wdrażane są programy mające pomóc w odnowie areału uprawy i produkcji nasion roślin bobowatych na terenie Polski. Wiele z tych działań skupia się na krajowych gatunkach i odmianach (groch, łubiny, bobik). W ostatnim czasie coraz większą popularnością cieszy się także soja.

Nie ma czym chronić soi? MRiRW: poszerzamy listę środków

Soja jest jedną z podstaw przyjętego wiosną programu na rzecz wzrostu produkcji polskiego białka. Ale rolnicy zgłaszają problem ze znalezieniem zarejestrowanego w Polsce środka do jej ochrony przed m.in. samosiewami rzepaku. O tym, że istnieje...

czytaj więcej

Białko na medal

Pod względem plonowania soja w badaniach COBORU przegrywa z większością krajowych gatunków bobowatych i jedynie łubin żółty plonuje słabiej. Natomiast plon białka soi kształtuje się na zbliżonym poziomie jak uzyskiwany z grochu pastewnego czy łubinów (tab. 1). Warto jednak zwrócić uwagę na wartość biologiczną białka. Nasiona soi zawierają 35-40 proc. białka o korzystnym składzie aminokwasowym i około 20 proc. tłuszczu, z którego ponad połowę stanowią niezbędne, nienasycone kwasy tłuszczowe. Dla porównania, w mięsie wieprzowym zawartość białka jest dwukrotnie niższa, a w jajach kurzych trzykrotnie.

Białko soi charakteryzuje się wysoką zawartością lizyny, dzięki czemu dobrze uzupełnia białko zbóż ubogich w ten aminokwas. Jest to szczególnie ważne w przypadku skarmiania drobiu i świń, gdzie czynnikiem limitującym wzrost i rozwój zwierząt jest niedobór lizyny w mieszankach paszowych. Soja charakteryzuje się również dużą zawartością metioniny i argininy.

Związki szkodliwe można unieczynnić

Oprócz wysokiej zawartości białka i tłuszczu nasiona soi zawierają również substancje antyodżywcze, takie jak inhibitory trypsyny, które obniżają strawność i wykorzystanie składników pokarmowych z paszy, a także toksyczne lektyny, które w większych ilościach mogą negatywnie wpływać na organizm zwierząt. Dlatego surowe nasiona nie nadają się do skarmiania. Najlepszą paszą jest poekstrakcyjna śruta sojowa pochodząca z nasion odolejonych, o zawartości białka około 44 proc. i śladowej ilości inhibitorów trypsyny. Z punktu widzenia zakładów tłuszczowych, zbierana obecnie ilość nasion soi w Polsce jest jednak zbyt mała do tłoczenia oleju i w zawiązku z tym nieopłacalna, dlatego do czasu zwiększenia areału uprawy i zbiorów nasion na wymaganym poziomie, w Polsce nie jest możliwa produkcja poekstrakcyjnej śruty sojowej na skalę przemysłową.

Ardanowski: stosowanie soi GMO w paszach może być przedłużone o 2 lata

Możliwość dodawania soi genetycznie modyfikowanej do pasz będzie przedłużona, ale nie jak wcześniej proponował resort rolnictwa o 5 lat, ale o najwyżej dwa lata - poinformował PAP minister rolnictwa Jan Krzysztof Ardanowski. Ministerstwo Rolnictwa...

czytaj więcej

Paszę wysokobiałkową można otrzymać natomiast z nasion poddanych obróbce termicznej bądź hydrotermicznej, dzięki której unieczynnione zostają związki szkodliwe (np. ogrzewanie, tostowanie, ekstruzja nasion). Badania amerykańskie i holenderskie pokazują, że w przypadku żywienia wysokowydajnych krów mlecznych najbardziej efektywny jest dodatek ogrzewanych nasion soi do dawki pokarmowej, natomiast w przypadku zwierząt monogastrycznych dodatek pełnotłustych nasion ekstrudowanych lub makuchu sojowego. W wyniku ogrzewania nasion zawartość białka nierozkładalnego w żwaczu (RUP), wyrażona w procentach białka ogólnego zwiększa się z około 20 do 50 proc. (tab. 2).

Dla środowiska i człowieka

Uprawiając soję w celach paszowych zyskuje się dodatkowe korzyści środowiskowe. Podobnie jak inne gatunki bobowate, soja poprawia strukturę gleby i jej stosunki wodno-powietrzne, udostępnia składniki pokarmowe z głębszych warstw i zwiększa aktywność biologiczną. Soja wiąże też azot atmosferyczny (ok. 100 kg N/ha), przez symbiozę z bakteriami brodawkowymi, dzięki czemu możliwe jest znaczne ograniczenie nawożenia azotem, a to z kolei przekłada się ma korzyści ekonomiczne. Jest też dobrym przedplonem dla roślin następczych, szczególnie zbóż (pozostawia prawie 5 t/ha masy resztek pożniwnych bogatych w azot).

Soja jest ważnym produktem spożywczym dla człowieka. Zawiera kompletne białko (osiem niezbędnych aminokwasów), dzięki czemu może być wykorzystywana jako produkt zastępczy dla białka zwierzęcego, a także korzystne kwasy tłuszczowe (linolowy, oleinowy). Na bazie soi wytwarza się np. mleko sojowe, serek tofu, pastę miso, sos sojowy, ponadto preparaty z soi dodawane są np. do wędlin, konserw mięsnych, produktów dla niemowląt. Jest dobrym źródło białka roślinnego dla diabetyków oraz składnikiem preparatów białkowych dla sportowców. Olej sojowy jest wykorzystywany w kuchni, kosmetyce i przemyśle chemicznym, jest również jednym z podstawowych surowców do produkcji biodiesla. Soja znajduje też zastosowanie w lecznictwie.

Tabela. 1. Plon nasion oraz białka wybranych gatunków bobowatych wg badań COBORU (średnia z lat 2012-2015)

SM - sucha masa; BO - białko ogólne; RUP - białko o ograniczonej strawności w żwaczu; ADF - włókno kwaśno-detergentowe; NDF - włókno neutralnie - detergentowe; NEL - energia netto paszy; NFC - węglowodany niewłókniste

Źródło: Brzóska 2016; Dairy Reference Manual, 3rd edition.

Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 5-2018 - ZAPRENUMERUJ