Uprawa soi w Polsce

Duże zapotrzebowanie na białko, niezbędne dla krajowej produkcji mięsa wieprzowego, drobiowego, jaj i mleka sprawia, że wzrasta zainteresowanie rolników zwiększeniem uprawy roślin strączkowych, w tym również soi. Problem tylko, że soja lubi ciepło, a z tym u nas bywa różnie.

Soja to roślina niezwykle ważna dla rolnictwa na całym świecie. Odgrywa ogromną rolę, zarówno w żywieniu ludzi, jak i zwierząt. Jej nasiona zawierają około 40 proc. białka o korzystnym składzie aminokwasowym i 20 proc. tłuszczu, z którego połowę stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe, obniżające poziom cholesterolu we krwi. Są też źródłem wielu cennych związków chemicznych, takich jak np. błonnik, lecytyna, witaminy, sole mineralne i antyoksydanty. Pod względem powierzchni uprawy soja zajmuje czwarte miejsce na świecie (po pszenicy, ryżu i kukurydzy), jednak udział Europy w globalnych zasiewach tego gatunku jest niewielki (około 3 proc.).

Polska rocznie importuje około 2 ml ton śruty sojowej, o wartości 4 mld zł, co stwarza duże zagrożenie związane z uzależnieniem polskiego rolnictwa od głównych eksporterów soi (Argentyny, Brazylii i USA). Ponadto około 90 proc. światowej produkcji śruty sojowej pochodzi z odmian GMO, którym niechętni są polscy konsumenci. Uprawa soi w Polsce i innych krajach Europy o klimacie umiarkowanym jest utrudniona, ze względu na fakt, że jest to roślina dnia krótkiego, o dużych wymaganiach cieplnych.

Odmiany soi polecane do uprawy w 2018 roku

Listy odmian soi zalecanych do uprawy w tym roku COBORU przygotowało dla 6 województw: lubuskiego, łódzkiego, opolskiego, podkarpackiego, śląskiego i wielkopolskiego. W największej liczbie województw, bo w 6, polecana jest...

czytaj więcej

Jak reaguje na temperaturę

Optymalna suma temperatur w trakcie wegetacji powinna wynosić ok. 1500ºC, a średnia temperatura dobowa nie powinna być niższa niż 15^oC. Przy niższych wartościach temperatur następuje spowolnienie wzrostu, a rośliny nie wytwarzają nowych liści, pędów i strąków. Zero fizjologiczne wynosi 6ºC i poniżej tej temperatury następuje zahamowanie procesów życiowych.

Podczas rozwoju soi występują dwa krytyczne okresy związane z wrażliwością roślin na chłód. Pierwszy trwa od wysiewu do pełnych wschodów. W tym czasie, zbyt niskie temperatury wydłużają okres kiełkowania, wchody są spowolnione i opóźnione, a część nasion gnije i zamiera. Może to powodować konieczność wykonywania dosiewów, a w skrajnych wypadkach nawet ponownego zasiewu.

Drugi okres krytyczny występuje w fazie kwitnienia, gdzie za biologiczne minimum uważa się przedział temperatur 17-18^oC, przy optimum wynoszącym 22-25^oC. Spadek temperatury poniżej 10^oC może wówczas spowodować, że soja w ogóle nie wejdzie w fazę kwitnienia. Mniejsze wymagania cieplne ma natomiast w okresie dojrzewania nasion (minimum 8-14^oC, optimum 14-19^oC).

O wrażliwości roślin na czynniki stresowe, w tym temperaturę, decydują nie tylko uwarunkowania środowiskowe, ale przede wszystkim genetyczne, dlatego tak ważny jest postęp hodowlany.

Liderzy w soi

W badaniach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego prowadzonego przez COBORU w 2017 r. z odmian bardzo wczesnych i wczesnych najwyżej plonowała odmiana Bohemians, z średnio wczesnych i średnio późnych Abelina, z późnych...

czytaj więcej

Można żonglować odmianami

Aktualnie w Polsce zarejestrowanych jest 12 odmian soi: Aldana, Augusta, Mavka, Aligator, Madlen, Abelina, Erica, GL Melanie, Maja, Paradis, Petrina i Sculptor. Oprócz odmian zarejestrowanych, w obrocie nasiennym dostępne są również odmiany zarejestrowane we Wspólnotowym Katalogu Odmian (CCA). Najbardziej popularne w naszym kraju to: Annushka, Merlin i Lissabon.

Odmiany różnią się między sobą wczesnością (od bardzo wczesnych do bardzo późnych), poziomem plonowania (odmiany późniejsze na ogół wyżej plonują), w mniejszym stopniu jakością (zawartość białka waha się w przedziale 35,2-38,9 proc., tłuszczu 20,6-24,2 proc. i włókna 7,4-8,8 proc.) (tab. 1, 2). Plony soi kształtują się od 20 do 40 dt z hektara, w zależności od odmiany oraz warunków siedliskowych i termo-wilgotnościowych w danym roku.

Mimo niższego plonowania, lepiej w Polsce sprawdzają się odmiany wczesne i bardzo wczesne, ze względu na mniejsze wymagania cieplne i krótszy okres wegetacji - dojrzewają w pierwszej dekadzie września. Jest zatem większa pewność, że w porę zakończą wegetację.

Jeszcze do niedawna uprawa soi była możliwa jedynie w południowej części kraju. Obecnie, niektóre zarejestrowane odmiany są na tyle wczesne (okres wegetacyjny poniżej 130 dni), że teoretycznie możliwa jest ich uprawa niemalże w całym kraju (z wyjątkiem terenów północnych i podgórskich).

Jest nadzieja na więcej

O wzroście zainteresowania uprawą tego gatunku w naszym kraju świadczy znaczne zwiększenie liczby i powierzchni kwalifikowanych plantacji nasiennych. Prowadzone prace hodowlane, ukierunkowane na uzyskanie odmian soi o wysokiej wartości użytkowej i większej odporności na stresy, zwłaszcza chłód, a także obserwowane od wielu lat zmiany klimatu związane z wydłużaniem się okresu wegetacyjnego i wzrostem liczby dni słonecznych pozwalają przypuszczać, że soja w niedługim czasie ma szanse na rozszerzenie swojego areału uprawy w Polsce.

Tabela 1. Plon nasion oraz wczesność zarejestrowanych w Polsce odmian soi

Źródło: COBORU 2017

Tabela 2. Skład chemiczny oraz plon białka różnych odmian soi

Źródło: COBORU 2017

• Artykuł ukazał się w miesięczniku "Przedsiębiorca Rolny" nr 2-2018 - ZAPRENUMERUJ