Postęp odmianowy w soi robi wrażanie

Soję w klimacie umiarkowanym można uprawiać dzięki postępowi biologicznemu, który pozwolił na jej adaptację do chłodniejszych warunków klimatycznych i dłuższego dnia. W Polsce producenci mają do wyboru odmiany różniące się m.in. długością okresu wegetacji.

W ostatnich latach obserwujemy systematyczny wzrost powierzchni uprawy soi w Polsce spowodowany głównie postępem odmianowym, ale też dobrze opracowaną i szeroko upowszechnianą agrotechniką oraz dotacjami do uprawy roślin wysokobiałkowych. Czynniki te mają na celu zwiększenie areału bobowatych w Polsce i częściowe uniezależnienie produkcji zwierzęcej od importowanej śruty sojowej.

Według Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa powierzchnia uprawy soi w Polsce w 2021 r. wynosiła 25,6 tys. ha. Dzięki programom hodowlanym powstają nowe odmiany, bardziej plenne i o lepszych cechach strukturalnych, m.in. wyżej osadzonym pierwszym strąku, mniejszej podatności na wyleganie, pękanie strąków i osypywanie się nasion. Zadania hodowli to także poprawa jakości nasion, m.in. wzrost zawartości białka, poprawa składu aminokwasowego, zmniejszenie ilości substancji antyżywieniowych oraz zwiększenie odporności na stresy środowiskowe.

Wrażliwa i wymagająca

Z botanicznego punktu widzenia, soja należy do roślin bobowatych grubonasiennych (strączkowych), jednak jej cykl rozwojowy różni się od uprawianych w Polsce rodzimych gatunków strączkowych. Soja jest wrażliwa na niskie temperatury wiosną, dlatego optymalny termin siewu przypada dopiero na przełom kwietnia i maja, gdy gleba ogrzana jest do temperatury 8-10 stopni C. Ponadto, charakteryzuje się dłuższym okresem wegetacji, dlatego faza kwitnienia przypada na ogół wtedy, gdy inne strączkowe zawiązują już strąki i dojrzewają. Długość okresu wegetacyjnego w Polsce jest zróżnicowana. Pomiędzy częścią północną i północno-wschodnią a południowo i południowo-zachodnią różnica ta może wynosić nawet ponad 30 dni.

Odmiany późne soi, które z reguły mają większy potencjał plonowania, mogą osiągać dojrzałość dopiero w październiku, co wiąże się często z koniecznością desykacji roślin i dosuszania nasion oraz problemem ze zbiorem. Dlatego w latach o mniej korzystnych warunkach pogodowych odmiany późne w rejonach północnych mogą nie osiągać dojrzałości.

Dobrać odmianę do rejonu uprawy

Według Listy odmian soi zalecanych do uprawy na obszarze województwa (LOZ), opracowanej i systematycznie aktualizowanej przez COBORU, uprawa odmian wczesnych i średnio wczesnych soi możliwa jest na terenie całego kraju, natomiast odmiany bardzo późne rekomendowane są głównie w regionach południowej Polski. Największy wybór odmian zalecanych do uprawy jest w województwie opolskim (11), kujawsko-pomorskim (9) i podkarpackim (9), natomiast najbardziej popularną odmianą jest średnio wczesna Abelina zalecana do uprawy w 14 z 16 województw (rys. 1).

Obecnie w Polsce mogą być uprawiane odmiany soi wpisane do Krajowego Rejestru (KR) oraz odmiany znajdujące się w Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA, ponad 500 odmian). W KR w 2021 r. zarejestrowane były 32 odmiany soi (27 w ostatnich 5 latach), co świadczy o dużym postępie odmianowym. Jednak tylko dwie z nich (bardzo wczesna Augusta i wczesna Erica) pochodzą z krajowej hodowli. W 2021 r. do KR wpisano 7 nowych odmian soi: dwie wczesne – Abaca i Magnolia PZO, dwie średnio późne – Ceres PZO i Karok, późną – Sully oraz dwie bardzo późne – ES Chancellor i ES Conductor (tab. 1).

Sprawdzone w badaniach COBORU

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO) oraz Inicjatywy Białkowej COBORU prowadzi system doświadczeń odmianowych dla krajowych gatunków strączkowych i soi. Badania te prowadzone są w wielu lokalizacjach na terenie całej Polski i umożliwiają określenie przydatności do uprawy w naszych warunkach klimatycznych odmian soi zarówno z KR jak i z CCA. W 2021 r. badano 40 odmian soi w 51 punktach doświadczalnych. Średni plon nasion wynosił 35,4 dt/ha i był wyższy niż w dwóch poprzednich latach (31,9 dt/ha w 2020 r. i 27,9 dt/ha w 2019 r.). Na rys. 2 przedstawiono średni plon nasion soi w 2021 r. dla odmian z czterech grup wczesności w zależności od rejonu uprawy, przy czym w zestawieniu uwzględniono tylko te odmiany, które osiągnęły dojrzałość i zostały zebrane we wszystkich punktach danego rejonu. W rejonie północnym dojrzałość we wszystkich punktach doświadczalnych osiągnęły wszystkie odmiany wczesne (9), 6 na 7 odmian z grupy średnio wczesnych i średnio późnych, 6 na 14 odmian późnych i 1 na 10 odmian bardzo późnych. W rejonie centralnym nie zebrano we wszystkich punktach doświadczalnych 5 na 10 odmian bardzo późnych, natomiast w rejonie południowym określono plon wszystkich odmian. Z zestawienia przedstawionego na rys. 2 wynika, że w rejonie północnym plonowanie odmian z różnych grup wczesności było podobne, ale liczba dni potrzebnych do osiągnięcia dojrzałości przez odmiany późniejsze znacznie się zwiększyła, nawet do 160 dni (rys. 3). To powodowało problemy z dojrzewaniem i zbiorem późnych odmian. W rejonie centralnym dobrze plonowały odmiany z grupy średniej i późnej, a średnia długość wegetacji roślin wynosiła u nich odpowiednio 138 i 142 dni. Plon odmian z grupy bardzo późnych nie był większy niż późnych, ale liczba dni potrzebnych do osiągnięcia dojrzałości wzrosła do 151. Z kolei w rejonie południowym najlepiej plonowały odmiany późne.

Rysunek 1. Lista odmian soi zalecanych do uprawy na obszarze województw (COBORU 2021).

Tabela 1. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian soi wpisanych do KR w 2021 r. (COBORU 2021).

* średnia z lat 2020, 2019,** liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej

Rys. 2. Średni plon nasion soi w grupach wczesności odmian w 2021 r. w zależności od rejonu uprawy (opracowanie własne na podstawie danych COBORU 2021).

Rys. 3. Średnia liczba dni koniecznych do osiągnięcia dojrzałości żniwnej w 2021 r. przez odmiany z poszczególnych grup wczesności w trzech rejonach Polski (opracowanie własne na podstawie danych COBORU 2021).

Artykuł ukazał się w wydaniu 03/2022 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ