Plon i jakość ziarna zależą od przedplonu
Zboża bardzo silnie reagują na stanowisko, a z uwagi na to, iż dominują w strukturze zasiewów, nie jest możliwa ich uprawa po dobrych przedplonach i często wysiewane są po sobie lub po innych roślinach zbożowych. W takich warunkach wszystkie gatunki wykazują spadek plonu.
Konsekwencją wysiewania zbóż po sobie jest nie tylko spadek wydajności, ale z czasem także degradacja gleby.
Zmienia się zachwaszczenie
Jest 10 ton z hektara
W warunkach monokultury zbożowej następuje spadek konkurencyjności rośliny uprawnej wobec chwastów i wzrost zachwaszczenia pola. Dochodzi też do kumulacji tych chwastów, które mają okres wegetacji podobny jak roślina uprawna. Następuje zubożenie ich składu florystycznego i dominacja kilku gatunków, najczęściej: miotły zbożowej, owsa głuchego, przytulii czepnej i maruny bezwonnej.
Proces zachwaszczania się monokultur zbożowych z dobrym skutkiem powstrzymuje kompleksowa ochrona łanu, w tym głównie zabiegi herbicydowe. Jednakże ich działanie w tym stanowisku jest z reguły mniej skuteczne niż w płodozmianie, a różnice na niekorzyść monokultury bardziej uwidaczniają się w redukcji masy niż liczby chwastów.
W miarę upływu lat monokultury spadek produkcyjności roślin uprawnych jest uzupełniany wzrostem fitomasy chwastów, a zjawisko to ujawnia się silniej w przypadku zbóż ozimych. Kompensacja chwastów najszybciej występuje w zbożach ozimych, szczególne pszenicy, dlatego zwalczanie chwastów wymaga stosowania herbicydów. Często zachodzi konieczność stosowania dwukrotnego oprysku, a w stanowiskach po roślinach kłosowych stosowania wyższych dawek.
Zwiększa się nasilenie chorób
Szczególnie istotne jest oddziaływanie płodozmianu zbożowego na występowanie chorób podstawy źdźbła, tzw. chorób podsuszkowych, do których należą: zgorzel podstawy źdźbła, łamliwość źdźbła oraz fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni. Uprawa pszenicy w monokulturze zbożowej skutkuje również większym nasileniem chorób liści i fuzariozy kłosów, co przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Indeks porażenia liści pszenicy ozimej (w proc.) przez patogeny grzybowe w fazie dojrzałości woskowej (BBCH 75) w zależności od udziału zbóż w płodozmianie i przedplonu
Udział zbóż w płodozmianie (w proc.) i przedplon |
Choroby |
|||
Rdza brunatna |
Septorioza liści |
Brunatna plamistość liści |
Fuzarioza |
|
50 (bobik) |
18,2 |
5,20 |
6,58 |
7 |
75 (rzepak) |
24,6 |
8,31 |
5,61 |
11 |
100 (pszenżyto) |
22,91 |
10,02 |
10,52 |
13 |
Zaprawianie ziarna zbóż ozimych - zabieg konieczny
Straty plonu ziarna w warunkach dużego nasilenia chorób mogą dochodzić nawet do 50 proc. Przedplonami, które ograniczają rozwój chorób są rośliny niezbożowe oraz owies, który nie jest porażany przez grzyby powodujące zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, pełni więc rolę fitosanitarną. Wysoką skuteczność w ograniczaniu występowania chorób podsuszkowych, przede wszystkim zgorzeli podstawy źdźbła, wykazuje uprawa zbóż po rzepaku, roślinach bobowatych i okopowych.
Najbardziej wrażliwa jest pszenica
Wszystkie gatunki zbóż reagują spadkiem plonu ziarna na uprawę po przedplonach zbożowych, ale reakcje poszczególnych gatunków są różne. Największym spadkiem plonu reaguje pszenica ozima. W klasycznym płodozmianie norfolskim wysiewa się ją po bobowatych, trafia wtedy na dobre warunki fitosanitarne, właściwą strukturę i kulturę gleby, dzięki czemu plon i wartość technologiczna ziarna jest najlepsza i stabilna w latach.
Gorszymi przedplonami dla pszenicy są koniczyna i lucerna, zwłaszcza w latach o małej ilości opadów. Bobik samokończący jest przedplonem bardzo dobrym, natomiast jego forma tradycyjna (podobnie jak burak cukrowy), zbyt późno schodzi z pola i może ograniczać wysiew pszenicy w optymalnym czasie. Ziemniak jest dobrym przedplonem dla pszenicy, o ile jest uprawiany na oborniku i zbierany w pierwszej połowie września.
Dobrymi przedplonami są też: rzepak, groch i owies. Plonowanie pszenicy po dobrych przedplonach jest o 8-12 proc. niższe niż po przedplonach najlepszych, ale zarówno jednych, jak i drugich niestety nie wystarcza. W aspekcie fitosanitarnym najgorszym przedplonem jest sama pszenica oraz żyto. Jęczmień, ze względu na wcześniejszy zbiór i dłuższy czas rozkładu materii organicznej jest nieco lepszy. Wpływ przedplonu i procentowego udziału zbóż w płodozmianie na cechy technologiczne ziarna pszenicy ozimej przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Wpływ przedplonu na cechy technologiczne ziarna pszenicy ozimej (badania własne)
Cecha |
Przedplon i udział zbóż w płodozmianie |
||
Bobik (50 proc.) |
Rzepak (75 proc.) |
Jęczmień (100 proc.) |
|
Ilość glutenu (proc.) |
32 |
28 |
25 |
Indeks glutenu |
81 |
86 |
94 |
Wskaźnik sedymentacyjny (ml) |
48,2 |
39,0 |
34,2 |
Liczba opadania (s) |
426 |
436 |
445 |
Zamojszczyzna spichlerzem Polski
Nieco słabiej reaguje pszenżyto
Pszenżyto ozime ma dość duże wymagania w stosunku do przedplonu, co wynika głównie z jego podatności na choroby podstawy źdźbła i systemu korzeniowego, ale w monokulturze reaguje mniejszym spadkiem plonu ziarna. Przedplony dobre dla pszenżyta to: bobowate, rzepak i ziemniak (o ile jego zbiór nastąpi w czasie umożliwiającym siew pszenżyta w optymalnym terminie).
Przedplony średniej wartości to: owies, kukurydza na kiszonkę (jeśli zastosowano herbicydy szybko rozkładające się), bobowate drobnonasienne z trawami i trawy (w latach o mniejszej ilości opadów są przedplonami złymi). Przedplony tzw. możliwe: pszenica ozima i jara, jęczmień jary oraz ziemniak średnio późny. Po przedplonach średniej wartości plon pszenżyta zmniejsza się o 5-10 proc., a po przedplonach złych o 10-20 proc. w stosunku do przedplonów dobrych.
Plon i elementy struktury plonu pszenżyta ozimego, w zależności od przedplonu przedstawia tabela 3. Po złych przedplonach uzyskanie wysokich plonów wiąże się z koniecznością stosowania intensywnej technologii produkcji. Należy podkreślić, że na glebach średnich i dobrych pszenżyto ozime uprawiane po zbożach plonuje znacznie wyżej niż zboża jare wysiewane w analogicznych stanowiskach.
Tabela 3. Plon i elementy struktury plonu pszenżyta ozimego w zależności od przedplonu (Buraczyńska, Ceglarek)
Przedplon |
Plon ziarna (t/ha) |
Liczba kłosów (szt.) |
Liczba ziaren w kłosie (szt.) |
MTZ (g) |
Zawartość białka (%) |
Plon białka (kg/ha) |
Pszenżyto jare |
4,43 |
377 |
32,5 |
35,7 |
11,0 |
463 |
Pszenica jara |
4,69 |
394 |
32,9 |
35,9 |
11,0 |
493 |
Pszenżyto jare 80 proc. + groch siewny proc. |
4,84 |
398 |
33,2 |
36,4 |
11,1 |
512 |
Pszenica jara 80 proc. + groch siewny 20 proc. |
5,00 |
411 |
33,5 |
36,1 |
11,1 |
533 |
Pszenżyto jare 40 proc. + groch siewny 60 proc. |
5,15 |
414 |
33,8 |
36,6 |
11,3 |
558 |
Pszenica jara 40 proc. + groch siewny 60 proc. |
5,39 |
433 |
33,9 |
36,5 |
11,3 |
568 |
Groch siewny |
5,56 |
438 |
34,6 |
36,8 |
11,6 |
618 |
Sporysz na kłosach żyta
Żyto ma małe wymagania siedliskowe
Cechuje się stabilnym plonowaniem po zbożach, ale zarówno odmiany populacyjne, jak i mieszańcowe wyraźnie reagują na przedplon, szczególnie na glebach lekkich. Najlepiej żyto wysiewać po roślinach bobowatych takich jak: łubin wąskolistny i żółty, groch pastewny, mieszanki strączkowo-zbożowe.
Żyto wysiewane po ziemniaku na oborniku plonuje około 10 proc. niżej niż po bobowatych i tylko w niewielkim stopniu wyżej niż po zbożach jarych. Dobrym przedplonem dla żyta jest owies. Najgorszymi przedplonami są zboża ozime, wtedy spadek plonu w stosunku do dobrych przedplonów wynosi około 15-25 proc. Spośród gatunków ozimych gorszy jest ten, który później schodzi z pola, z uwagi na rozkład resztek pożniwnych. Monokultura żyta obniża plon o 15-20 proc.
Jęczmień potrzebuje szybko wolnego pola
Przedplon jest czynnikiem o szczególnym znaczeniu w przypadku jęczmienia ozimego, głównie z uwagi na czas schodzenia z pola. Najkorzystniejszym terminem zbioru przedplonu w tym przypadku jest przełom lipca i sierpnia. Zbiera się wówczas: groch, rzepak i ziemniaki wczesne. Najgorszym przedplonem dla jęczmienia jest sam jęczmień, niezależnie od formy jarej czy ozimej. Złymi przedplonami są również: pszenica ozima i jara oraz pszenżyto ozime i jare. Owies jest przedplonem dobrym i bezpiecznym fitosanitarnie (tab. 4).
Tabela 4. Plon i cechy struktury plonu pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego uprawianych po roślinach zbożowych (Jaskulski, Piasecka 2007)
Zboże ozime |
Przedplon |
|||
Jęczmień |
Owies |
Pszenica |
Pszenżyto |
|
|
Plon (t/ha) |
|||
Pszenica ozima |
4,3 |
4,7 |
3,9 |
3,7 |
Jęczmień ozimy |
3,6 |
3,7 |
3,4 |
3,5 |
|
MTZ (g) |
|||
Pszenica ozima |
36,5 |
37,7 |
35,9 |
36,1 |
Jęczmień ozimy |
32,8 |
33,8 |
32,1 |
32,5 |
|
Liczba ziaren w kłosie (szt.) |
|||
Pszenica ozima |
25,9 |
26,2 |
24,9 |
23,9 |
Jęczmień ozimy |
25,8 |
25,1 |
24,7 |
25,5 |
|
Obsada kłosów (szt./m2) |
|||
Pszenica ozima |
493 |
516 |
483 |
471 |
Jęczmień ozimy |
509 |
525 |
531 |
514 |
***
Spadek plonu zbóż w warunkach uprawy w monokulturze można ograniczyć zwiększając ilość wysiewu, nawożenia i stosując intensywną ochronę przeciwko agrofagom. Duże znaczenie ma też wybór odmiany. Najlepiej wysiewać te o lepszej odporności na kompleks chorób podstawy źdźbła. Odporność ta jest oceniana i podawana przez COBORU.
Tabela 5. Odporność odmian pszenicy ozimej na kompleks chorób podstawy źdźbła (wg COBORU)
Stopień odporności |
Odmiana |
8,7 |
Bonanza |
8,6 |
Hybery, Janosch, KWS Malibu, Leandrus |
8,5 |
Hondia, Delawar, Rockefeller |
8,4 |
Pawel, Silenus, Florencia, Kepler, Kometa, Frisky, KWS Loft, KWS Kiran |
8,3 |
WS Dakotana, Linus, Gimantis, Kredo, Franz, Dakar, Smaragd, RGT Bilanz, RGT Kicker, RGT Kilimanjaro, Medalistka, Nordkap |
8,2 |
Ohio, Meister, Pokusa, Praktik, Ostroga, Oxal, Tytanika, Fakir, Belissa, Bartosz, LG Jutta, KWS Firebird |
8,1 |
KWS Magic, KWS Spencer, KWS Dacanto, Artist, Askalon, Bogatka, Consus, Tonacja, Tulecka, Patras, Owacja, Rotax, Opcja, Markiza |
8,0 |
Sailor, Pengar, Speedway, Skagen, Estivus, KWS Livius |
7,9 |
KWS Ozon, Lindbergh, Dolores, Astoria, Torrild, Tobak, Mirek, Mulan |
7,8 |
Natula, RGT Metronom, Smuga, Arkadia, Arktis, Bamberka, Banderola, Fidelius Lavantus, Legenda, Jantarka |
7,7 |
Forum, Viborg, Platin, Muszelka |
7,6 |
Rivero, Formacja, Florus |
Tabela 6. Odporność odmian pszenżyta ozimego na kompleks chorób podstawy źdźbła (wg COBORU)
Stopień odporności |
Odmiana |
8,9 |
KWS Trisol |
8,2 |
Carmelo, Porto, Sekret |
8,1 |
Octavio |
8,0 |
Palermo, Avokado, Bereniko |
7,9 |
Orinoko, Meloman, Tadeus, Rufus |
7,8 |
Maestozo, Panteon, Pigmej, Borwo, Trapero, Tulus |
7,7 |
Kasyno, Algoso, Rotondo, Temuco |
7,6 |
Pizarro, Agostino, Borowik, Lombardo, Festino, Fredro, Grenado, Trefl, Tomko, Transfer, Wiarus |
7,5 |
Torino, Todan |
7,4 |
Subito, Trismart, Twingo |
7,3 |
Aliko |
7,1 |
Leontino |
7,0 |
Elpaso |
6,7 |
Alekto |
Tabela 7. Odporność odmian żyta ozimego na kompleks chorób podstawy źdźbła (wg COBORU)
Stopień odporności |
Odmiana |
8,2 |
Bosmo |
8,1 |
KWS Binntto, KWS Mattino, KWS Vinetto |
7,9 |
KWS Theofano, KWS Dolaro, KWS Florano, SU Spektrum, Tur |
7,8 |
SU Promotor, SU Skaltio, KWS Serafino, Dańkowskie Turkus |
7,7 |
Dańkowskie Granat, Brandie, Domir, Gonello, SU Performer, SU Arvid |
7,6 |
SU Gerrit, SU Nasri, Piastowskie, Minello, Stanko, KWS Bono, KWS Daniello Dańkowskie Diament, Brasetto, Armand |
7,5 |
Dańkowskie Hadron, KWS Livado, Horyzo, Inspector, SU Allawi, Palazzo, Poznańskie SU Drive, SU Stakkato |
7,4 |
SU Satellit, Dańkowskie Rubin, Dańkowskie Skand, Dańkowskie Amber, Antonińskie |
7,3 |
SU Swift |