Potrzebują go gleba i rośliny
Właściwy odczyn łąk i pastwisk jest warunkiem produkcji dużych ilości dobrych jakościowo pasz. Wapnowanie wpływa korzystnie nie tylko na właściwości gleby, ale także na skład botaniczny runi i zawartość w niej składników mineralnych, a wśród nich wapnia niezbędnego do budowy układu kostnego i mięśni zwierząt.
Wapnowanie nadmiernie zakwaszonych gleb na łąkach i pastwiskach jest konieczne tak samo jak na gruntach ornych.
Wapń dla gleby
Optymalny odczyn gleby warunkuje szereg jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Decyduje o aktywności mikroorganizmów, w tym bakterii brodawkowatych, a także o dynamice przebiegu procesów mineralizacji i humifikacji materii organicznej i przyswajalności makro- i mikroelementów. Przez to wpływa na dostępność składników pokarmowych, kontroluje ich mobilność w profilu glebowym oraz fitotoksyczność. W środowisku kwaśnym zwiększa się rozpuszczalność i biodostępność metali ciężkich, co może prowadzić do ich akumulacji w roślinach, a tym samym znacznie pogarszać jakość pasz. W efekcie końcowym rosną straty plonów oraz obniża się ich jakość. W praktyce gleby kwaśne są zarazem ubogie w magnez, a nierzadko i w potas. Nadmierna kwasowość zmniejsza efektywność działania azotu, głównego składnika plonotwórczego. Spowolniony zostaje proces nitryfikacji, w wyniku którego następuje transformacja formy amonowej do azotanowej, preferowanej przez rośliny. Nadmierne stężenie azotu amonowego prowadzi do dużych strat składnika w postaci gazowej, a dodatkowo jest fitotoksyczne dla roślin, szczególnie w stadium kiełkowania i wschodów. Odczyn kontroluje też dostępność fosforu. Pierwiastek ten ulega w glebie silnej sorpcji chemicznej, dlatego współczynnik jego wykorzystania z nawozów jest bardzo niski i nawet w warunkach korzystnych wynosi zaledwie 30 proc. Na glebach kwaśnych lub zasadowych, a także przewapnowanych, wskaźnik ten jest o wiele niższy! W środowisku kwaśnym fosfor jest wiązany przez glin i żelazo, a w zasadowym przez wapń i staje się niedostępny dla roślin. Prawidłowy odczyn wpływa też korzystnie na populację i aktywność dżdżownic, które przyspieszają rozkład materii organicznej, uwalniając składniki w niej zawarte, które następnie mogą być wykorzystane przez rośliny. Poza tym dżdżownice drążą liczne i głębokie kanały w glebie, przez co zwiększają infiltrację wody i przyspieszają transport substancji organicznej i nawozów z powierzchni w głąb gleby, zwiększając efektywność nawożenia.
Wapń dla roślin
Odczyn gleby determinuje w dużej mierze skład botaniczny runi. Dla wzrostu i rozwoju wartościowych gatunków traw pastewnych jak życice, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa wiechlina łąkowa najbardziej odpowiedni jest odczyn lekko kwaśny. Bardzo cenne w runi są gatunki bobowate, które zwiększają jakość paszy, poprawiają walory smakowe i pozwalają na zmniejszenie dawek nawozów azotowych, co przynosi korzyści ekonomiczne i środowiskowe. Aby utrzymać je w runi konieczna jest stabilizacja odczynu na poziomie pH 6,0.
Wapń pełni bardzo ważne funkcje w roślinie. Jest konieczny do budowy głębokiego i dobrze rozwiniętego systemu korzeniowego. Ten z kolei warunkuje efektywne pobieranie wody i składników pokarmowych. Rośliny dobrze odżywione wapniem lepiej gospodarują wodą i wykazują większą tolerancję na suszę. W glebach kwaśnych system korzeniowy ulega silnej redukcji. Krzewienie i wzrost roślin są zahamowane, rośliny mają pokrój strzelisty, z objawami niedożywienia, zmniejsza się tolerancja na czynniki stresowe. Generalnie trawy są zdecydowanie mniej wrażliwe na obecność aktywnych form glinu od roślin bobowatych. Wśród traw większą podatność wykazuje tymotka łąkowa i stokłosa bezostna, natomiast wysoką tolerancję ma kostrzewa czerwona. W grupie roślin bobowatych silna wrażliwość występuje u lucerny oraz koniczyny białej i perskiej. Przyjmuje się, że prawidłowa zawartość wapnia w paszy dla przeżuwaczy powinna wynosić 0,7 proc. w suchej masie roślin. Właściwe odżywienie użytków zielonych wapniem sprzyja większej akumulacji w paszy fosforu i magnezu, niezbędnych w budowaniu układu kostnego i mięśniowego zwierząt. Wapń zwiększa także strawność hemicelulozy, a przez to poziom pobrania i wykorzystania pasz.
Zasady wapnowania
Wapnowanie użytków zielonych ma na celu przede wszystkim neutralizację aktywnych jonów glinu, które działają fitotoksycznie na korzenie roślin. Nie chodzi o całkowite zobojętnienie gleby, ale doprowadzenie do równowagi, która w konkretnych warunkach siedliskowych będzie najbardziej korzystna dla żyzności gleby w dłuższym okresie czasu. W praktyce należy dążyć do utrzymania odczynu gleby w zakresie 5,5-6,5 na glebach mineralnych oraz 5,0-5,5 na glebach organicznych. Szczególnej troski i uwagi wymagają łąki i pastwiska z dużym udziałem roślin bobowatych. Zalecane dawki wapna podano w tabelach 1 i 2. Na glebach mineralnych zalecane dawki wahają się w granicach 0,5-3,0, natomiast na organicznych 2,5-3,0 t CaO/ha. Jeżeli pH na glebach organicznych wynosi poniżej 4,0 wtedy dawka wapna jest ustalana indywidualnie dla danego stanowiska.
Wapnowania wymagają koniecznie łąki i pastwiska grądowe (niezalewane) płożone na lekkich i średnich glebach mineralnych o pH poniżej 5,0 oraz poniżej 4,5 w stanowiskach organicznych. Na glebach ciężkich zabieg zazwyczaj nie jest wymagany, ponieważ stanowiska te z reguły są naturalnie zasobne w wapń. Podobnie jest w przypadku łąk położonych w dolinach rzek, gdzie źródłem wapnia są wody przepływowe lub pochodzi on z procesu wymywania z wyżej położonych terenów. Z zasady nie wapnuje się gleb organicznych tj. torfowo-murszowych, mułowo-murszowych, gytiowo-murszowych i murszowatych o zawartości 10-20 proc. substancji organicznej. Wapnowania nie wymagają również użytki zielone położone na terenach pobagiennych na torfowiskach niskich, które są zasobne w wapń.
Jak często i kiedy?
Częstość wapnowania zależy od składu mechanicznego gleby. Im gleba lżejsza, tym zabieg należy wykonywać częściej, ale mniejszymi dawkami. Wynika to z wielkości kompleksu sorpcyjnego gleb. W stanowiskach lekkich jest on bardzo ubogi i wystarczą małe ilości wapnia w celu wyparcia z niego kwaśnych kationów. Nadmiar składnika nie związany z glebą zostanie bardzo szybko wymyty do głębszych warstw profilu glebowego. W glebach średnich i ciężkich mamy sytuację odwrotną, dlatego wymagane są większe dawki i zabieg można wykonywać rzadziej. Niezależnie od stanowiska zarówno zaniżone, jaki zawyżone dawki wapna nie są wskazane. Zbyt niskie w stosunku do potrzeb są nieskuteczne, natomiast zbyt wysokie powodują gwałtowne zmiany w środowisku glebowym, co niekorzystnie wpływa na dostępność składników pokarmowych oraz może prowadzić do zakłócenia równowagi między syntezą i rozkładem próchnicy.
Wapnowanie należy wykonać po ostatnim pokosie lub po zakończeniu okresu pastwiskowego. W praktyce przypada to na okres późnojesienny, październik-listopad. Dopuszczalny jest także termin wczesnowiosenny, przed ruszeniem wegetacji. Ten okres nie jest jednak wskazany. Wapno zastosowane powierzchniowo na darń wymaga czasu na przemieszczenie się w głąb gleby, a to jest warunkiem jego skutecznego działania. Aby przyspieszyć ten proces nawóz musi charakteryzować się bardzo wysoką reaktywnością, najlepiej bliską 100 proc. Najbardziej efektywnym rozwiązaniem jest wykonanie wapnowania przy okazji renowacji użytku, kiedy można nawóz głęboko mechanicznie wymieszać z glebą. Nie wapnuje się w tym samym roku, w którym zastosowano obornik, gnojowicę, lub gnojówkę ze względu na potencjalne duże straty gazowe azotu.
Jaki nawóz wybrać?
Do wapnowania łąk i pastwisk zaleca się głównie formę węglanową. Jest to postać naturalna i bardziej przyjazna dla gleby od postaci tlenkowej. Wapno tlenkowe (palone, budowlane) bardzo energicznie reaguje z wodą. W pierwszym etapie tworzy się na powierzchni runi żrący wodorotlenek wapnia, który ma właściwości parzące. W sytuacji, gdy w glebie poza niskim odczynem stwierdza się także niedobór magnezu, niekiedy zaleca się, aby część wapna (ok. 30 proc.) zastosować w postaci drobno zmielonego dolomitu. Należy jednak mieć na uwadze, że węglan magnezu cechuje się bardzo niską reaktywnością, a magnez z niego uwalnia się do roztworu glebowego bardzo powoli. W praktyce nawóz ten zastosowany powierzchniowo na darń, nie spełni swojej roli ani jako źródło łatwo dostępnego magnezu, ani jako środek odkwaszający. Wybór wapna tlenkowego jest uzasadniony głównie na średnich i ciężkich glebach mineralnych, gdy zachodzi konieczność szybkiej regulacji odczynu. Stanowiska te w przeciwieństwie do lekkich, charakteryzują się wysoką zdolnością przeciwdziałania do zmiany odczynu. Wapno węglanowe, szczególnie o niskiej reaktywności, zastosowane w takich warunkach nawet w bardzo wysokich dawkach nie spełniłoby swojej roli. Efekty wapnowania ujawniają się nie od razu. Z reguły nie wcześniej niż rok, a nawet 2-3 lata po zabiegu. Wapno z powierzchni darni bardzo powoli przenika do gleby. Z form węglanowych w ciągu roku migruje średnio na głębokość 2-4 cm. Wszystko zależy od właściwości wapna, głównie reaktywności, która jest funkcją rozdrobnienia nawozu i stopnia jego krystalizacji. Poza tym ważne są wielkość i rozkład opadów oraz wilgotność i typ gleby.
Artykuł ukazał się w wydaniu 09/2021 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ
Tabela 1. Zalecane dawki CaO (t/ha) na trwałe użytki zielone – gleby mineralne
Metoda oznaczenia | pH w KCl | |||||
zawartość węgla (%) | gęstość próbki (g/cm3) | < 4,6 | 4,6-5,0 | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 | |
potrzeby wapnowania | ||||||
konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | |||
do 2,5 | ponad 1,20 | 1,5 | 1 | 0,5 | – | |
2,6-5,0 | 1,20-0,96 | 2 | 1,5 | 1 | 0,5 | |
5,1-10,0 | 0,96-0,46 | 3 | 2,5 | – | – |
Źródło: https://dpr.iung.pl/wp-content/uploads/ZaleceniaNawozowe.pdf
Tabela 2. Zalecane dawki CaO (t/ha) na trwałe użytki zielone – gleby organiczne
pH w KCl | |||||||
< 4,1 | 4,1-4,5 | 4,6-5,0 | > 5,0 | ||||
potrzeby wapnowania | |||||||
konieczne | potrzebne | wskazane | zbędne | ||||
X | 3 | 2,5 | – |
X – dawka ustalona przez Stację Chemiczno-Rolniczą
Źródło: https://dpr.iung.pl/wp-content/uploads/ZaleceniaNawozowe.pdf