Dobre zagospodarowanie pierwszego pokosu
Na łąkach z przeważającym udziałem traw przyrost plonu jest szczególnie dynamiczny w okresie kwietnia i maja. W tym czasie trawy mają dużą wartość pokarmową, a ruń jest smakowita i chętnie zjadana przez przeżuwacze. Jej udział w żywieniu zmniejsza zużycie pasz treściwych i obniża koszty produkcji.
Pierwsze koszenie łąk w dużym stopniu zależy od pogody. Na szybkość wzrostu i rozwoju traw duży wpływ ma bowiem temperatura gleby i powietrza. W ciepłych i dostatecznie wilgotnych stanowiskach przyrost zielonej masy jest bujniejszy i szybszy. Chociaż rośliny potrafią nadrobić opóźnienia wegetacji spowodowane chłodami panującymi wczesną wiosną, różnice w generatywnym rozwoju traw dochodzą niekiedy do 10 dni między skrajnymi pogodowo początkami sezonów wegetacyjnych. Również w szybkości rozwoju gatunków tworzących ruń występuje wyraźne zróżnicowanie.
Określenie terminu nie jest łatwe
W krajach Beneluxu optymalnym terminem koszenia runi łąkowej przeznaczonej na kiszonkę jest początek kłoszenia się traw w niej dominujących. Zbiera się wtedy 13-15 ton świeżej masy/ha, co odpowiada 2,5-3 tonom suchej masy/ha. W skoszonej zielonce długość źdźbeł traw po podsuszeniu nie przekracza 40 cm, a ich wartość pokarmowa wynosi 10,7-11,2 MJ energii metabolicznej oraz 160-180 g białka właściwego/kg suchej masy (tabela). Należy jednak zaznaczyć, że w warunkach Europy zachodniej dawki nawozów na trwałych użytkach zielonych są większe niż w Polsce, a na użytkach tych często podsiewanych, dominuje życica trwała, która w mieszance z koniczyną białą tworzy gęstą ruń o dobrej jakości. Termin koszenia łąk jest uzależniony od składu botanicznego runi, stadium rozwoju roślin dominujących w runi oraz warunków pogody. Warto zatem obserwować rozwój traw i przyrastanie runi wiosną (rysunek). Ważne jest też, na co przeznacza się skoszoną zielonkę: na kiszonkę, na siano, sianokiszonkę albo do bezpośredniego skarmiania. Ruń z dominacją wysokich traw pastewnych, przeznaczoną na kiszonkę należy zbierać we wczesnych fazach rozwojowych (stadium 2 i 3). Termin koszenia na siano wyznacza stadium kłoszenia i wyrzucania wiech przez dominujące gatunki traw (stadium 4). Od tego zależy ilość i jakość sporządzonej paszy oraz tempo odrastania runi.
Opóźnienie zbioru, pomimo osiągnięcia przez rośliny odpowiedniego stadium rozwojowego, może być uzasadnione tylko niekorzystnymi warunkami pogodowymi. Podczas ciągłych opadów, mokrą ruń trudno się kosi, a jeszcze trudniej jest wysuszyć zielonkę na pokosach. Dodatkowo powstają straty składników mineralnych, wskutek wymywania ich przez deszcz. W takim przypadku trzeba opóźnić termin koszenia, niekiedy nawet o kilka dni. Jeżeli zbiór opóźni się do fazy kwitnienia traw, skoszona zielonka nadaje się jedynie do wysuszenia na siano, o bardzo słabej wartości pokarmowej.
Korzyści z terminowego zbioru
Zbiór zielonki z łąk w odpowiednim momencie i prawidłowy przebieg dalszej konserwacji decyduje o tym, że bydło będzie chętniej zjadało zadaną paszę. Bardzo istotna jest wysokość koszenia łąk. Z reguły kosi się dość nisko, aby uzyskać jak najwyższy plon. Jednak nie można kosić traw do samej darni, gdyż zbyt niski zbiór ogranicza możliwości pełnego zregenerowania się roślin. Przyjmuje się, że koszenie poniżej 5 cm źle wpływa na odrastanie runi. Błędem jest również zbyt wysokie koszenie, gdyż pozostała ścierń utrudnia wzrost młodych pędów.
Koszenie łąki przy słonecznej pogodzie, po zejściu porannej rosy, ogranicza straty wynikające z oddychania komórek roślinnych. Skoszoną ruń na pokosy należy jak najszybciej rozrzucić za pomocą przetrząsarki. Pozostawienie skoszonej zielonki na pokosach przez dłuższy czas prowadzi do jej fermentacji. Przetrząsanie jest pierwszym, bardzo istotnym etapem dosuszania roślin. Podczas przetrząsania zęby przetrząsarki nie mogą być opuszczone zbyt nisko. Grozi to nie tylko uszkodzeniami mechanicznymi narzędzia (złamanie zęba i w konsekwencji dostanie się tej metalowej części do prasy zwijającej), lecz także zanieczyszczeniem konserwowanej zielonki. Docelowa zawartość suchej masy powinna wynosić 30-35 proc. (jeśli materiał będzie zakiszany na pryzmie lub w silosie przejazdowym), natomiast 45 proc. (w przypadku zakiszania w belach). Niewskazane jest przesuszanie zielonki powyżej 45 proc. suchej masy, gdyż tak wysoka jej zawartość stwarza problemy z dobrym ugnieceniem i pogarsza smakowitość sporządzonej kiszonki.
Do podsuszania zielonki w warunkach słonecznej pogody potrzeba 1-1,5 dnia po 2 lub 3 krotnym przetrząsaniu. Do sprawdzenia zawartości suchej masy w suszonej zielonce bardzo pomocna jest tzw. reguła praczki. Jeśli podczas wykręcania roślin nie wydobywa się z nich płyn, a dłonie stają się wilgotne – zielonka ma zalecaną zawartość suchej masy około 30 proc. Także podczas zwijania zielonej masy na wały trzeba uważać, gdyż z przygotowanym materiałem dostają się spore ilości zanieczyszczeń w postaci np. części mineralnych z darni oraz bakterii. Zanieczyszczenia te przechodzą dalej przez prasę lub na przyczepę samozbierającą i pozostają w konserwowanej biomasie.
Ograniczyć straty
Wartość pokarmowa pasz konserwowanych jest mniejsza niż świeżej zielonki. Podczas konserwacji i magazynowania pasz zachodzą różne procesy powodujące straty suchej masy, energii i składników pokarmowych. Straty te są większe podczas suszenia zielonek na siano, niż kiszenia, a ich wielkość zależy m.in. od pogody, technologii zbioru i konserwacji. Suszenie jest związane z obniżeniem wartości wody w zielonkach poniżej 15 proc. (produkcja siana i suszu). Natomiast kiszenie polega na obniżeniu pH przez zakwaszenie kwasem mlekowym powstałym w wyniku fermentacji wywołanej bakteriami kwasu mlekowego. Przy normalnym rozkładzie opadów oraz odpowiedniej temperaturze powietrza, możliwy jest zbiór z łąk nawet czterech pokosów w roku. Decyzja o zbiorze zielonek powinna być podejmowana z uwzględnieniem warunków pogodowych. Czasami trzeba poczekać parę dni, aby skosić zielonkę nie wypłukaną deszczem.
Wszystkie prace od skoszenia runi łąkowej do przykrycia zakiszanej masy muszą przebiegać sprawnie. Chodzi przede wszystkim o szybkie podsuszenie materiału roślinnego. Wtedy można uzyskać większą wartość odżywczą kiszonki (zachowuje się w niej przede wszystkim β-karoten). Dlatego też duże znaczenie ma zastosowanie kosiarek z kondycjonerem, dzięki któremu rośliny łamane są w kilku miejscach i szybciej odparowują wodę.
Szybkość zamknięcia silosu (pryzmy) jest czynnikiem decydującym o jej jakości. Dlatego ich napełnienie nie powinno trwać dłużej niż 1-2 dni, kolejnymi warstwami zielonki grubości do 25 cm. W miarę potrzeby wprowadza się środek zakiszający w roztworze wodnym, a następnie trzeba warstwę dokładnie ugnieść. Po całkowitym napełnieniu zakiszaną zielonkę trzeba zabezpieczyć folią kiszonkarską, celem odcięcia dostępu powietrza i tym samym umożliwić fermentację kwasu mlekowego. Pod folię, dla ochrony kiszonki przed wpływem czynników atmosferycznych, nakłada się warstwę słomy o grubości 15 cm, która zapobiega pleśnieniu wierzchniej warstwy konserwowanej biomasy.
Natomiast bele sianokiszonki standardowo są dwukrotnie owijane folią. Wskazane jest owijanie białą folią, zwłaszcza balotów pozyskanych z pierwszego zbioru. Dzięki stosowaniu zakładki uzyskuje się cztery warstwy folii. Owijanie trzy razy beli daje sześć równo nałożonych warstw folii. Co prawda podraża to technologię kiszenia, ale dobrze sprawdza się przy owijaniu masy z twardszymi fragmentami roślin bobowatych. Sześć warstw folii zmniejsza ryzyko ich uszkodzenia i zabezpiecza kiszonkę przed zepsuciem. Jeżeli temperatura powietrza wynosi 20 st. C, bele należy owijać najpóźniej w ciągu dwóch godzin od chwili sprasowania materiału. W temperaturze 15 st. C maksymalny czas na owinięcie wynosi 3 godziny, a w10 st. C – 4 godz. Owinięte folią bele należy przetransportować do docelowego miejsca składowania i ustawiać w pozycji stojącej. Bele cylindryczne mogą być ustawione maksymalnie w dwóch warstwach. Proces fermentacji sianokiszonki trwa minimum 6 tygodni. Sianokiszonka nadaje się do skarmiania po ok. 8 tygodniach, a okres jej przechowywania nie powinien przekraczać 12 miesięcy.
Parametry wartościowej kiszonki
Zielonki o podwyższonej zawartości suchej masy zakiszają się lepiej niż z materiału świeżego (nie podsuszonego), który cechuje wysoka wartość pH i duża ilość kwasu masłowego. W miarę zwiększania zawartości suchej masy rośnie zawartość cukrów i powstają bardziej sprzyjające warunki do rozwoju bakterii kwasu mlekowego. Natomiast bakterie kwasu masłowego i gnilne nie mogą się w tych warunkach rozwijać.
Dobrze sporządzona kiszonka jest pełnowartościową i najtańszą paszą objętościową w uproszczonych systemach żywienia bydła. Skarmianie kiszonki z traw lub roślin bobowatych z trawami pozwala na ograniczanie zadawania siana w dawce pokarmowej, które można wykorzystać lepiej, głównie w żywieniu cieląt.
Sporządzenie dobrej kiszonki wymaga udziału w runi łąkowej roślin o wysokiej zawartości białka i cukrów. Spośród traw najlepsze do produkcji kiszonek są: życice, kostrzewa łąkowa i festulolium, które zakiszają się łatwo w stanie świeżym i lekko podsuszonym. Warunkiem uzyskania dobrej kiszonki z bioróżnorodnej runi łąkowej konieczne jest podsuszenie zielonki lub zastosowanie dodatków ułatwiających zakiszanie.
Niezastąpione siano
Dobre siano dostarcza zwierzętom niezbędne składniki pokarmowe, takie jak: białko, węglowodany, tłuszcze, a także różne składniki mineralne, karoteny i witaminy. Najbardziej rozpowszechnionym i najprostszym sposobem jego pozyskiwania jest suszenie skoszonej zielonki bezpośrednio na łące. Siano zbiera się po osiągnięciu przez suszoną masę 15-20 proc. wilgotności. Można je prasować i magazynować w belach cylindrycznych lub prostopadłościennych.
Uzyskanie dobrego siana jest trudne, gdyż w bardzo dużym stopniu zależy od przebiegu pogody w trakcie sianokosów. Dlatego zaleca się, aby po wstępnym podsuszeniu zielonki do wilgotności 35-40 proc. na pokosach, a potem dosuszać zebraną masę zimnym lub ogrzanym powietrzem.
Siano jest szeroko wykorzystywane w żywieniu cieląt i młodzieży, gdyż stymuluje rozwój żwacza, a to umożliwia wcześniejsze pobieranie innych pasz objętościowych. Dostarcza przede wszystkim właściwej ilości tzw. długiego włókna. U dorosłych przeżuwaczy wpływa korzystnie na dobrą pracę przedżołądków, reguluje odczyn płynu żwacza, ułatwia zbilansowanie dawki pokarmowej i pozytywnie wpływa na apetyt i ogólny stan zdrowia zwierząt.
Tabela. Zmiany jakości plonu wiosennego odrostu łąk z przewagą traw, w zależności od stadium rozwoju traw
Stadium rozwoju traw | Zawartość suchej masy (g) w 1 kg zielonej masy | Włókno surowe | Białko ogólne | Białko właściwe (g) | Energia metaboliczna ME | Zawartość | ||||
(g) | (g) | (MJ) | Ca (g) | P (g) | ||||||
w 1000 g suchej masy | ||||||||||
Nowe liście | 150 | 165 | 205 | 152 | 11,6 | 7 | 4,2 | |||
Strzelanie w źdźbło | 160 | 200 | 190 | 145 | 11,2 | 6,8 | 4,1 | |||
Pojawienie się w runi pojedynczych kwiatostanów traw | 180 | 240 | 160 | 141 | 10,7 | 5,5 | 3,5 | |||
Początek kwitnienia traw | 200 | 279 | 130 | 131 | 10,1 | 4,9 | 3,2 | |||
Koniec kwitnienia | 220 | 314 | 110 | 123 | 9,8 | 4,8 | 2,8 |
Artykuł ukazał się w wydaniu 04/2022 miesięcznika "Przedsiębiorca Rolny". ZAPRENUMERUJ